Фуқаро Ш.Бафоевнинг видеомурожаати юзасидан

Жорий йилнинг 23 октябрь куни “YouTube” ижтимоий тармоғидаги “HAQIQAT OVOZI” расмий каналида эфирга берилган “Қонун мансабдорлар учун ишлайдими?”, “Мансабдорлар қонунни хохлаганча бузса майлими?”, “Бу қонунлар оддий халқ учунми” номли мурожаат юзасидан Бухоро туманлараро маъмурий судининг раиси А.Бобомуродовнинг расмий муносабати

Аризачи “XAZORBOG” фермер хўжалиги, Акрамов Дилшод Фазлиддиновичнинг жавобгар Ғиждувон туман ҳокимлигига нисбатан Ғиждувон туман ҳокимининг 2020 йил 22 август кунидаги 616-сонли ва 2020 йил 31 октябрдаги 766-сонли қарорларини ҳақиқий эмас деб топиш тўғрисидаги, аризачи “FIRDAVS BAFOEV” хусусий фирмасининг жавобгар Ғиждувон туман ҳокимлигига нисбатан Ғиждувон туман ҳокимининг 2011 йил 16 ноябрдаги 1288-сонли, 2013 йил 16 февралдаги 102-сонли ва 2020 йил 22 август кунидаги 616-сонли қарорларини ҳақиқий эмас деб топиш тўғрисидаги ҳамда аризачи “HAFIZBEK MIRZO” хусусий корхонасининг Ўзбекистон Республикаси Давлат солиқ қўмитаси ҳузуридаги Кадастр агентлигининг Давлат кадастрлари Палатасининг Бухоро вилоят бошқармаси ҳамда Ўзбекистон Республикаси Давлат солиқ қўмитаси ҳузуридаги кадастр агентлигининг Давлат кадастрлари Палатасининг Бухоро вилоят бошқармаси Ғиждувон туман филиалига нисбатан филиал томонидан 2020 йил 28 декабрда 1.700 м2 ер майдонидан иборат нотурар ер участкасига, яъни кўчмас мулк объектига “XAZORBOG’” фермер хўжалиги номида давлат рўйхатидан ўтказилиб, кўчмас мулк объектига бўлган ҳуқуқларнинг давлат рўйхатидан ўтказилганлиги тўғрисида Давлат Реестридан 1706215/R-А1457138 рақамли кўчирмани ҳақиқий эмас деб топишни сўраб, Бухоро туманлараро маъмурий судига мурожаат қилганлар.

Бухоро туманлараро маъмурий судининг 2022 йил
4 февралдаги ҳал қилув қарори билан Ғиждувон туман ҳокимининг 2020 йил 22 август кунидаги 616-сонли ва 2020 йил 31 октябрдаги 766-сонли қарорлари ҳақиқий эмас деб топилган ва аризачи Акрамов Дилшод Фазлиддиновичнинг жавобгар Ғиждувон туман ҳокимига нисбатан Ғиждувон туман ҳокимининг 2020 йил 22 август кунидаги 616-сонли ва 2020 йил 31 октябрдаги 766-сонли қарорларини ҳақиқий эмас деб топиш тўғрисидаги аризаси ҳамда “HAFIZBEK MIRZO” хусусий корхонасининг кадастр агентлигининг Давлат кадастрлари Палатасининг Ғиждувон туман филиалига нисбатан филиал томонидан 2020 йил 28 декабрда 1.700 м2 ер майдонидан иборат нотурар ер участкасига, яъни кўчмас мулк объектига “XAZORBOG’” фермер хўжалиги номида давлат рўйхатидан ўтказилиб, кўчмас мулк объектига бўлган ҳуқуқларнинг давлат рўйхатидан ўтказилганлиги тўғрисида Давлат Реестридан 1706215/R-А1457138 рақамли кўчирмани ҳақиқий эмас деб топиш тўғрисидаги аризаларини қаноатлантириш рад қилинган.

           Бухоро вилоят маъмурий суди апелляция инстанциясининг
2022 йил 25 мартдаги қарори ҳамда Ўзбекистон Республикаси Олий суди маъмурий ишлар бўйича судлов ҳайъатининг 2022 йил 22 июндаги қарори билан ҳал қилув қарори ўзгаришсиз қолдирилган.

 Аризачи “HAFIZBEK MIRZO” хусусий корхонаси Бухоро туманлараро маъмурий судига ариза билан мурожаат қилиб, Бухоро туманлараро маъмурий судининг 2022 йил 4 февраль кунидаги ҳал қилув қарорини янги очилган ҳолатлар бўйича қайта кўришни сўраган.

 Аризачи “HAFIZBEK MIRZO” хусусий корхонаси томонидан янги очилган ҳолат сифатида Бухоро вилоят хўжалик суди апелляция инстанциясининг 2014 йил 19 мартдаги қарори билан “Бухоротекс” ОАЖ брокери ва “Фирдавс Бафоев” хусусий            фирмаси брокери ўртасида 2008 йил 225 февралда тузилган 39/1105/Д-19721-сонли контракт; шунингдек, “Бухоротекс” ОАЖнинг суд бошқарувчиси ва “Фирдавс Бафоев” хусусий фирмаси раҳбари ҳамда уларнинг брокерлари ўртасида 2008 йил
25 февралда тузилган 39/11050/Д-19721-сонли кўчмас мулк олди-сотди шартномаси ҳақиқий эмас деб топилганлиги ва Ғиждувон туман А.Қаххор кўчасида жойлашган 1-сонли, 60 квартирали, қурилиши тугалланмаган, умумий ер майдони 1500 кв метрдан иборат ер майдони Ғиждувон туман заҳира ерлари ҳисобига қайтарилганлиги, бундан ташқари, Ғиждувон туман ҳокимининг 2014 йил 14 апрелдаги 582-сонли қарори билан Бухоро вилоят хўжалик суди апелляция судлов ҳайъатининг 20-1302/14588-сонли иш юзасидан 2014 йил 19 март кунида чиқарган қарори ижро ва маълумот учун қабул қилинганлиги ва  Ғиждувон туман А.Қаххор кўчасида жойлашган 1-сонли, 60 квартирали, қурилиши тугалланмаган, умумий ер майдони 1500 кв метрдан иборат ер майдони туман заҳирасига олинганлиги асос сифатида кўрсатилган.

Бухоро туманлараро маъмурий судининг 2022 йил 29 июлдаги ажрими билан Бухоро туманлараро маъмурий суди томонидан 2022 йил
4 февралда ҳал қилув қарори янги очилган ҳолатлар бўйича бекор қилинган ва иш янги кўриш учун тайинланган.

Бухоро туманлараро маъмурий судининг 2022 йил 24 октябрдаги ҳал қилув қарори билан аризачи Акрамов Дилшод Фазлиддиновичнинг жавобгар Ғиждувон туман ҳокимига нисбатан Ғиждувон туман ҳокимининг 2020 йил 22 август кунидаги 616-сонли ва 2020 йил 31 октябрдаги 766-сонли қарорларини ҳақиқий эмас деб топиш тўғрисидаги аризаси, аризачи “XAZORBOG” фермер хўжалигининг жавобгар Ғиждувон туман ҳокимлигига нисбатан Ғиждувон туман ҳокимининг 2020 йил 22 август кунидаги 616-сонли ва 2020 йил 31 октябрдаги 766-сонли қарорларини ҳақиқий эмас деб топиш тўғрисидаги аризаси, аризачи “FIRDAVS BAFOEV” хусусий фирмасининг аризасидаги жавобгар Ғиждувон туман ҳокимлигига нисбатан Ғиждувон туман ҳокимининг 2020 йил 22 август кунидаги 616-сонли қарорини ҳақиқий эмас деб топиш тўғрисидаги аризаси рад қилинган  ва аризачи Ғиждувон тумани “HAFIZBEK MIRZO” хусусий корхонасининг кўчмас мулк объектига бўлган ҳуқуқларнинг давлат рўйхатидан ўтказилганлиги тўғрисида Давлат Реестридан 1706215/R-А1457138 рақамли кўчирмани ҳақиқий эмас деб топиш тўғрисидаги аризаси юзасидан иш юритишдан тугатилган.

Бухоро туманлараро маъмурий судининг 2023 йил 20 февралдаги ажрими билан аризачилар “XAZORBOG’” фермер хўжалиги ва “FIRDAVS BAFOEV” масъулияти чекланган жамиятининг Бухоро туманлараро маъмурий судининг 2022 йил 24 октябрдаги ҳал қилув қарорини янги очилган ҳолат бўйича қайта кўриш тўғрисидаги аризалари рад қилинган.

Навоий вилоят маъмурий суди апелляция инстациясининг 2023 йил 18 майдаги қарори билан Бухоро туманлараро маъмурий судининг 2023 йил 20 февралдаги ажрими ўзгаришсиз қолдирилган.

Ўзбекистон Республикаси Олий суди маъмурий ишлар бўйича судлов ҳайъатининг 2023 йил 11 августдаги қарори билан Бухоро туманлараро маъмурий судининг 2023 йил 20 февралдаги ажрими ва Навоий вилоят маъмурий суди апелляция инстациясининг 2023 йил
18 майдаги қарори ўзгаришсиз қолдирилган. Айни вақтда Бухоро туманлараро маъмурий судининг 2022 йил
24 октябрдаги ҳал қилув қарори қонуний кучида эканлиги маълум қилинади.

Янги Конституциямизда  болалар меҳнатига оид норма борми

Ўзбекистон  Республикаси  Президенти Ш. Мирзиёев 2022 йил 20 июнда      Конституциявий комиссия аъзолари  билан  учрашувда  инсон ҳуқуқларини  ҳимоя қилиш  бўйича  амалдаги тизимнинг самарасини ошириш  мақсадида  Конституциямизда  болалар  меҳнатига йўл қўймасликка алоҳида эътибор қаратган эди. Ўзбекистон  Республикаси  2008  йилда  Халқаро  меҳнат ташкилотининг Болалар  меҳнатининг  оғир  шаклларини тақиқлаш  ва  йўқ  қилишга  доир  шошилинч  чоралар тўғрисидаги Конвенцияни ратификация қилган.

         Ўзбекистон  Республикаси  Маъмурий  жавобгарлик тўғрисидаги  ва  Жиноят  кодексларида  вояга  етмаган шахсларнинг  меҳнатидан  фойдаланишга  йўл  қўйилмаслиги тўғрисидаги  талабларни  бузиш,  яъни   вояга  етмаган  шахс меҳнатидан  унинг  соғлиғига, хавфсизлигига  ёки  ахлоқ-одобига зиён етказиши мумкин бўлган ишларда фойдаланиш  учун  маъмурий  ва  жиноий  жавобгарлик  чоралари белгиланган.

        Янги  таҳрирдаги  Конституциямизнинг 44-моддасида  “Болалар  меҳнатининг  боланинг  соғлиғига,  хавфсизлигига,  ахлоқига,  ақлий  ва  жисмоний ривожланишига  хавф  солувчи,  шу  жумладан  унинг таълим олишига тўсқинлик қилувчи ҳар қандай шакллари  тақиқланади”, деган қатъий норма мустаҳкамланган.

      Пахта далаларида ёки бошқа қишлоқ хўжалиги ишларида, умуман, бошқа соҳаларда ҳам болалар меҳнатидан фойдаланиш, айниқса, уларни жалб қилишнинг олдини олиш ва унга қарши курашиш  бўйича  тизимли  ва  қатъий  ислоҳотлар  натижасида Ўзбекистонда  болаларнинг  мажбурий  меҳнати  тўлиқ  барҳам топди. 2  миллионга яқин  болалар  мажбурий  меҳнатдан  озод қилинди.

         Эндиликда  бу  борадаги  давлат  сиёсатини  конституциявий даражада  мустаҳкамлашга  қаратилган  муҳим  қадамлар ташланмоқда.    

        Конституциямизга илк маротаба киритилаётган мазкур норма мамлакатимизда  ушбу  соҳада  эришилган  ютуқларни  қатъий мустаҳкамлайди ҳамда болалар соғлом ва баркамол бўлиб вояга етишлари учун муҳим ҳуқуқий кафолат бўлиб хизмат қилади.

      Айни  пайтда,  ушбу  конституциявий  норма  болаларнинг соғлиги,  хавфсизлиги,  тўлиқ  жисмоний,  ақлий  ва  маънавий ривожланишига  таҳдид  солмайдиган,  таълим  олиш  жараёнини бузмайдиган тарзда меҳнат қилишларига тўсқинлик қилмайди.

Хусусан, амалдаги Меҳнат кодексига мувофиқ меҳнатга тайёрлаш  учун  умумтаълим  мактаблари,  ўрта  махсус,  касб-ҳунар  ўқув юртларининг  ўқувчиларини  уларнинг  соғлиги,  хавфсизлиги, тўлиқ  жисмоний,  ақлий  ва  маънавий  ривожланишига  таҳдид солмайдиган, таълим олиш жараёнини бузмайдиган енгил ишни ўқишдан  бўш  вақтида  бажариши  учун  –  улар  ўн  беш  ёшга тўлганидан  кейин  ота-онасидан  бирининг  ёки  ота-онасининг ўрнини  босувчи  шахслардан  бирининг  ёзма  розилиги  билан ишга қабул қилишга йўл қўйилади.

 Бухоро туманлараро маъмурий суди раиси                                                 А.Б.Бобомуродов

“Ўзбекистон 2030” стратегиясини 2023 йилдаги ижросида судларнинг иштироки

Ўзбекистон Республикасининг янги Конституцияси
20-моддасига кўра инсоннинг ҳуқуқ ва эркинликлари бевосита амал қилади, қонунларнинг, давлат органлари, фуқаролар ўзини ўзи бошқариш органлари, уларнинг мансабдор шахслари фаолиятининг моҳияти ва мазмунини белгилайди.

         Давлат органлари томонидан инсонга нисбатан қўлланиладиган ҳуқуқий таъсир чоралари мутаносиблик принципига асосланиши ва қонунларда назарда тутилган мақсадларга эришиш учун етарли бўлиши кераклиги қайд этилган.

           Амалдаги Солиқ кодексининг 223-моддасида солиқ базасини яшириш (камайтириб кўрсатиш) — яширилган (камайтириб кўрсатилган) солиқ базаси суммасининг йигирма фоизи миқдорида жарима солишга сабаб бўлиши қайд этилган.

        “Ўзбекистон — 2030” стратегиясининг барқарор иқтисодий ўсиш орқали аҳоли фаровонлигини таъминлаш йўналиши доирасида судларнинг иштирок назарда тутилган бўлиб, бу иштирок 2023 йил 1 октябрдан бошлаб тадбиркорлик субъектларига миқдори
10 миллион сўмдан юқори бўлган солиққа оид ҳуқуқбузарликлар учун, агар тадбиркорлик субъекти ҳуқуқбузарликни инкор этса, молиявий санкцияларни фақатгина суд тартибида қўллаш амалиёти билан намоён бўлади.

            Бугунги кундаги амалиётда юридик шахснинг саёёр ва аудит текшиувиларида аниқланган солиққа оид ҳуқуқбузарни бузганлиги факти юзасидан солиқ органлари томонидан унинг солиқ сўловчи турига қараб, яшрилган суммадан 15 фоиз қўшилган қиймат солиғи ёки айланмаган
4 фоиз миқдорида қўшимча солиқ ундириш ҳамда яширилган суммадан
20 фоиз миқдорида молиявий жарима ҳисобланалиб кулинмоқда.

       Бу ҳолат ўз навбатида солиқ тўловчига нисбатан қўлланеиб таъсирнинг бир мунча ортиқчалиги англатади.

       Мисол у-н, яширилган солиқ суммаси 50.000.000 сўм, қўшимча ҳисобланган солиқ фоиз 15 фоиз 7.500.000 сўм бўлса-да, молиявий жарима 20 фоиз (50.000.000х20= 10.000.000) 10.000.000 сўммани ташкил қилмоқда.

         Келгустда молиявий санкциянинг судлар томонидан қўлланиши, солиқ этилган ҳуқуқбузарлик учун жазонинг мутаносиблигини таъминлаш, шахъсни қонунларга риоя қилиш руҳида тарбиялаш каби мақсадга хизмат қилади.

          Бу борада маъмурий судларнинг ўрни алоҳида эътиробор касб этиб, маъмурий суд ишлари юритш тўғрисида кодексида белгилангна маъмурий судларнинг вазифасини  тўлақонли бажаришга замин яратади.   

          Зеро, маъмурий судлар маъмурий органлар билан муносабатларда қонун устуворлигини, фуқаролар, шунингдек корхоналар, муассасалар, ташкилотларнинг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини таъминлаш каби вазифаларни бажарар экан давлат органлари томонидан қўлланиладиган ҳуқуқий таъсир чоралари мутаносиблик принципига асосланганлиги текшириши шарт.

Бухоро туманлараро маъмурий суди раиси                                                        А.Бобомуродов

Inson huquqlarini ta’minlash — bosh maqsadimiz

Yurtimizda inson huquq va erkinligini ta’minlash borasida amalga oshirilayotgan ishlarga hamohang tarzda faoliyat yuritayotgan Inson huquqlari bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi Milliy markazi ham shu kabi ezgu ishlarni amalga oshirishga kamarbastalik qilmoqda. Joriy yil 31 oktyabrь kuni Markaz tashkil etilganligiga 18 yil to‘ladi. O‘tgan davr mobaynida mazkur Markaz o‘z oldidagi o‘ta dolzarb sanalgan milliy harakat rejasini tuzish, Konstitutsiyamiz, qonunlar va inson huquqlari sohasidagi umume’tirof etilgan xalqaro huquq me’yorlari qoidalarini amalga oshirish strategiyasini ishlab chiqish, inson huquqlari sohasida O‘zbekiston Respublikasining xalqaro va milliy tashkilotlar bilan hamkorligini rivojlantirish, mamlakatimizda inson huquqlariga rioya etilishi va bu huquqlarning muhofaza qilinishi yuzasidan milliy ma’ruzalar tayyorlash, davlat hokimiyati va boshqaruv organlariga, shuningdek, inson huquqlari bo‘yicha jamoat birlashmalariga maslahatlar berish, inson huquqlarini rag‘batlantirish va muhofaza qilishning turli jihatlari yuzasidan tadqiqotlar o‘tkazish kabi vazifalarni muvaffaqiyatli ado etib kelmoqda.
O‘zbekistonda qisqa tarixiy muddat ichida milliy davlatchilikni shakllantirishning huquqiy asoslari yaratildi. Mamlakatimiz barcha rivojlangan huquqiy davlatlardagi kabi uch hokimiyatga, ya’ni qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyatiga taqsimlandi. Xalq farovonligi yo‘lida kuchli huquqiy davlatdan fuqarolik jamiyati sari ildam qadam qo‘yish maqsadida erkin bozor munosabatlariga asoslangan kuchli iqtisodiyot barpo etildi. Shu tariqa, yurtimiz xalqaro huquqning to‘laqonli va teng huquqli sub’ektiga aylandi. Albatta, bularning barchasiga Prezidentimiz Islom Karimovning jonkuyarligi, tashabbuskorligi va rahnamoligi evaziga erishildi.
Inson huquqlari va erkinliklarini muhofaza qilishning ta’sirli vositasini barpo etish, xalqaro tashkilotlar va huquqni muhofaza qiluvchi organlar bilan hamkorlikni kengaytirish, davlat muassasalari xodimlari va aholining inson huquqlari bo‘yicha madaniyatini oshirish maqsadida BMTning Inson huquqlari va boshqaruv tizimini demokratiyalashni qo‘llab-quvvatlash dasturiga muvofiq, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 1996 yil 31 oktyabrdagi Farmoni bilan Inson huquqlari bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi Milliy markazi tuzildi. Farmonda Inson huquqlari bo‘yicha Milliy markazning maqsad va asosiy vazifalari aniq belgilab qo‘yildi.
1996 yil 13 noyabrdagi “Inson huquqlari bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi Milliy markazi faoliyatini tashkil etish masalalari to‘g‘risida”gi Vazirlar Mahkamasining qarori Milliy markaz faoliyatining tashkiliy-huquqiy asosi hisoblanadi. Ushbu qaror orqali Inson huquqlari bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi Milliy markazi to‘g‘risidagi Nizom va Milliy markaz tuzilmasi tasdiqlangan.
Inson huquqlari bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi Milliy markazi davlatga qarashli idoralararo tahlil, tushuntirish va muvofiqlashtirish organi hisoblanadi. Ya’ni, mazkur organ inson huquqlari sohasida davlat boshqaruv organlari faoliyatini muvofiqlashtiradi, inson huquqlari sohasidagi ishlar milliy rejasini ishlab chiqadi, O‘zbekistonning inson huquqlari bo‘yicha milliy ma’ruzalarini tayyorlaydi, davlat xizmatchilari uchun esa inson huquqlari muhofazasi sohasida axborot bazasini yaratadi, ularni o‘qitadi, maslahatlar beradi, tashviqot ishlarini olib boradi. Shundan kelib chiqib aytish mumkinki, Markazning asosiy maqsadi bu ustuvor vazifalarni har tomonlama hal etish yo‘li bilan Inson huquqlari sohasidagi Milliy faoliyat dasturini, huquq va erkinliklarni himoya etishning ko‘p jihatli tizimini ishlab chiqish va hayotga tatbiq etishdan iborat.
Shu o‘rinda, Milliy markazning xalqaro hamkorligiga ham to‘xtalib o‘tish joiz. Xususan, BMTning O‘zbekistondagi Taraqqiyot Dasturi, EXHTning O‘zbekistondagi Loyihalar Koordinatori, Xalqaro mehnat tashkiloti, O‘zbekistondagi Evropa Ittifoqi delegatsiyasi, YuNESKO, YuNISEF, Xorijiy mamlakatlarning mamlakatimizdagi elchixonalari, qator xalqaro jamg‘armalarning vakolatxonalari bilan samarali hamkorlik

o‘rnatilgan. Xalqaro sheriklar bilan hamkorlikda respublikamizda inson huquq va erkinliklarini yanada mustahkamlash, himoya qilish va rag‘batlantirishga yo‘naltirilgan turli loyihalar amalga oshiriladi.
Hozirda Markazning Axborot-huquq bo‘limi huzurida Markaziy Osiyoda yagona ixtisoslashtirilgan Inson huquqlari bo‘yicha ommaviy kutubxona faoliyat yuritadi. Mazkur kutubxona o‘zbek va xorijiy tillarda nashr etilgan kitoblar, jurnallar va boshqa adabiyotlardan iborat bo‘lib, 5 mingdan ziyod nomdagi inson huquqlariga doir kitob fondiga ega. Markaz tomonidan inson huquqlari bo‘yicha 150 dan ziyod to‘plamlar, kitoblar va boshqa adabiyotlar davlat tilida ko‘p ming adadda chop etildi.

Jaloliddin Husenov, Buxoro viloyat ma’muriy sudi sudyasi

Ekologik munosabatlarning konstitutsiyaviy-huquqiy asoslari: milliy va xorijiy tajriba

Konstitutsiyada O‘zbekiston ekologik taraqqiyot strategiyasining asosiy qoidalari, ekologik va aholining ekologik xavfsizligiga doir talablar belgilangan bo‘lib, ushbu siyosiy-huquqiy hujjat mamlakatimizda atrof tabiiy muhitni muhofaza qilish va tabiiy resurslardan foydalanish bo‘yicha eng muhim va asosiy qoidalarni belgilab beradi.
Ma’lumki, konstitutsiyaviy normalarning ekologik siyosatni amalga oshirishdagi o‘rni va ahamiyati beqiyos. Aynan Asosiy qonunda davlat organlari va jamoat birlashmalarining ekologik faoliyatini shakllantirish bo‘yicha asosiy prinsiplari mustahkamlanadi, fuqarolarning ekologik burchlari belgilanadi, jamiyatning ekologik barqaror rivojlanishining ustuvor yo‘nalishlari o‘rnatiladi va h.k.
Konstitutsiyaviy normalar tizimi jamiyat va tabiatning o‘zaro aloqasi chog‘ida yuzaga keladigan va tartibga solinadigan ijtimoiy munosabatlar tavsifidan kelib chiqib, shartli ravishda ikki qismga – umumiy va maxsus ekologik normalarga bo‘linishi mumkin.
Umumiy konstitutsiyaviy normalar demokratik-huquqiy davlat va fuqarolik jamiyatini barpo etishda, davlat hokimiyati va boshqaruvi organlarining faoliyatini tashkil etishning asosiy prinsiplarini belgilashda, fuqarolarning asosiy huquq va erkinliklarini kafolatlashda, ekologik huquq-tartibotni mustahkamlashda dolzarb ahamiyat kasb etadi.
Xususan, Konstitutsiyamizning 10-bobi inson va fuqarolarning huquq va erkinliklari kafolatlariga bag‘ishlangan bo‘lib, unda davlatning fuqarolarning Konstitutsiya va qonunlarda mustahkamlangan (shu jumladan ekologik) huquqlarini kafolatlashi belgilangan.
Shuningdek, Asosiy Qomusimizning beshinchi bo‘limida davlat hokimiyatini tashkil etishning asosiy qoidalari belgilangan bo‘lib, ushbu normalar ekologik qonunchilikning shakllanishi va shu sohadagi davlat organlarining tashkil etilishida muhim huquqiy negiz bo‘lib xizmat qiladi.
Yuqoridagilardan tashqari Konstitutsiyamizda O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti va Vazirlar Mahkamasining vakolatlari ham belgilangan bo‘lib, ushbu normalar mazkur organlarning ekologiya sohasidagi vakolatlarining huquqiy maqomini belgilovchi milliy qonun hujjatlarining rivojlanishi uchun asos bo‘ladi.
Umumiy konstitutsiyaviy normalarning ahamiyati yana shu bilan belgilanadiki, birinchidan, ularda ekologik munosabatlar to‘g‘ridan-to‘g‘ri tartibga solinmagan; ikkinchidan, ushbu normalar ekologik qonunchilikning shakllanishi va rivojlanishida muhim ahamiyatga bo‘lgan asosiy qoidalarni belgilab beradi.
Shu o‘rinda amerikalik huquqshunoslar mamlakat Konstitutsiyasini ekologiya huquqi normalari shakllanadigan huquqiy tizim uchun asos bo‘lib xizmat qiluvchi “bilvosita manba” sifatida ta’riflaydilar. AQShning ekologik qonunchilikni ishlab chiqishda inobatga olinishi lozim bo‘lgan barcha umumiy konstitutsiyaviy normalarini uch yirik guruhga ajratishimiz mumkin: 1) atrof tabiiy muhitni muhofaza qilish sohasida huquqiy tartibga solishni amalga oshirish bo‘yicha Kongress vakolatlarini belgilovchi normalar; 2) ushbu vakolatni chegaralovchi normalar; 3) atrof tabiiy muhitni muhofaza qilish sohasini huquqiy tartibga solishga ta’sir ko‘rsatishi mumkin bo‘lgan fuqarolarning huquqlariga oid normalar. AQSh ekologik qonunchiligida asosiy o‘rinni konstitutsiyaviy qoidalarni sud sharhi egallaydi hamda u ekologik munosabatlarni har qanday sohada qo‘llashni nazarda tutadi.

Jaloliddin Husenov, Buxoro viloyat ma’muriy sudi sudyasi

Конституциямизнинг яратилиши тарихи

Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг яратилиши тарихи ҳақида сўз юритишдан олдин “Конституция нима?” деган саволга жавоб бериш мақсадга мувофиқдир.
Конституция (лотинча “Constitution” – тузилиш, тузук) – давлатнинг Асосий қонуни. У давлат тузилишини, ҳокимият ва бошқарув органлари тизимини, уларнинг ваколати ҳамда шакллантирилиш тартиби, сайлов тизими, фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари, жамият ва шахснинг ўзаро муносабатлари, шунингдек, суд тизимини ҳамда давлат ва жамиятнинг ўзаро муносабатларини белгилаб беради.
“Конституция” атамаси Қадимги Римдаёқ маълум бўлган (император Конституцияси деб аталган қонун). Амир Темур “Тузуклар”и Шарқ ва Осиё мамлакатлари цивилизациясига хос алоҳида шаклдаги конституциявий ҳужжат хусусиятига эга бўлган. У шариат қонунлари билан бир қаторда Марказий Осиё минтақаси халқлари тақдирига кучли таъсир ўтказган.
Асосий Қонунимиз яратилишининг мураккаб ва муҳим, айни чоғда шарафли солномасига назар солар эканмиз, ҳеч шубҳасиз, Ўзбекистон Конституцияси халқимизнинг мустақиллик сари узоқ йўлдаги изланишлари натижаси эканига комил ишонч ҳосил қиламиз.
Авваламбор, конституциявий “бино”ни қуришда уч минг йиллик миллий давлатчилик тажрибасига таянилган. Бугунги Ўзбекистон қадимги Хоразм ва Сўғдиёна, Қорахонийлар, Хоразмшоҳлар, Амир Темур ва Темурийлар, ўзбек хонликлари, маърифатпарвар аждодларимиз, халқимизнинг тарихий анъаналари ва унинг мустақил давлат ҳақидаги кўп асрли орзусини мужассам этган.
Қолаверса, манфаатларимиз ва интилишларимиздан келиб чиққан ҳолда, Асосий Қонунимиз Шарқ ва Ғарб, Жануб ва Шимолнинг 97 та мамлакати тўплаган илғор конституциявий тажрибани ҳисобга олиб яратилган.
Шу ўринда Суверен Ўзбекистоннинг биринчи Конституциясини тайёрлаш, муҳокама этиш, қабул қилиш ва унинг амал қилиши йўлидаги 10 та ҳуқуқий қадамни бу борадаги энг муҳим тарихий воқеалар сифатида санаб ўтиш лозим. Зотан, Конституцияни яратиш тарихи – бу мустақиллик учун курашнинг узвий таркибий қисмидир.
Конституцияни яратиш йўлидаги биринчи ҳуқуқий қадам – ўзбек тилига давлат тили мақоми берилишидир.
Бу ҳақда гап борганда, авваламбор, 1989 йилнинг 21 октябрь куни қизғин баҳс ва тортишувлардан сўнг сиёсий-маънавий ҳаётимиздаги унутилмас ҳодиса амалга оширилгани – миллий қадриятларимизнинг асосий устунларидан бири бўлган она тилимизга давлат тили мақоми берилгани истиқлол тарихининг энг ёрқин саҳифаларидан бирини ташкил этишини алоҳида таъкидлаш ўринлидир.
“Ўз она тилини билмаган одам ўзининг шажарасини, ўзининг илдизини билмайдиган, келажаги йўқ одам, киши тилини билмайдиган унинг дилини ҳам билмайди, деб жуда тўғри айтишади”. “Ҳар қайси миллат, катта ё кичиклигидан қатъий назар, ўз она тилини ҳурмат қилади”.

Конституцияни яратиш йўлидаги бешинчи ҳуқуқий қадам – Биринчи Президентимизнинг Ҳиндистонга 1991 йилги ташрифи билан чамбарчас боғлиқ.
Айтиш керакки, Биринчи Президентимиз Ислом Каримовнинг 1991 йил 17-19 август кунлари “Ҳиндистон Республикасига расмий ташрифи Ўзбекистон Президентининг хорижга қилган биринчи мустақил – тарихий ташрифи эди”. Юртбошимиз Ҳиндистонда бўлган бир пайтда – 19 август куни ўзини “Давлат фавқулодда ҳолат қўмитаси”, яъни ГКЧП деб атаган бир гуруҳ сиёсий авантюристларнинг давлат тўнтаришини содир этишга қаратилган мурожаати эълон қилинди.
Афсуски, Ўзбекистон раҳбарининг сафарда эканидан фойдаланиб, ГКЧПнинг ноқонуний қарорларини қўллаб-қувватлайдиган раҳбарлар юртимизда ҳам топилди. Тарих буни яхши эслайди.

Жалолиддин Ҳусенов, Бухоро вилоят маъмурий суди судьяси

Перейти к содержимому