Huquq ustuvorligi indeksi
Huquq ustuvorligi indeksi (Rule of Law Index) — bu huquq ustuvorligini o‘lchash va baholash uchun ishlab chiqilgan ko‘rsatkichdir. Ushbu indeks, odatda, davlatlarda huquqiy tizimning samaradorligi, inson huquqlari, sud tizimining mustaqilligi, korrupsiya darajasi va boshqa huquqiy omillarni hisobga olgan holda tuziladi.
Huquq ustuvorligi indeksi bir qator omillarni o‘z ichiga oladi, jumladan:
1. Sud tizimining mustaqilligi: Sudlar qanday qilib mustaqil ishlaydi va hukumat ta’siridan qanchalik ozod.
2. Korrupsiya darajasi: Davlat va xususiy sektorda korrupsiya darajasi.
3. Inson huquqlari: Inson huquqlari va erkinliklari qanday himoya qilinadi.
4. Qonunlarning aniqligi: Qonunlar qanday qilib aniq va tushunarli bo‘lishi.
5. Qonunlarning bajarilishi: Qonunlar qanday qilib amalda qo‘llaniladi va bajariladi.
Bu indeks, mamlakatlarni taqqoslash va ularning huquqiy tizimlari haqida ma’lumot berish uchun foydalidir. Har yili turli tashkilotlar, masalan, «World Justice Project», ushbu indeksni yangilab turadi. Indeks natijalari davlatlardagi huquqiy muhitni yaxshilash uchun tavsiyalar berishda ham foydalaniladi.
Oʻzbekistonda huquq ustuvorligi indeksi (Rule of Law Index) bo‘yicha baholar va ko‘rsatkichlar yillar davomida o‘zgarib bormoqda. O‘zbekiston hukumati oxirgi yillarda huquqiy islohotlar o‘tkazishga va davlat boshqaruvini yaxshilashga qaratilgan bir qator tashabbuslarni amalga oshirdi. Bu islohotlar, asosan, sud tizimining mustaqilligini oshirish, inson huquqlarini himoya qilish, korrupsiyaga qarshi kurashish va qonunlarning bajarilishini ta’minlashga qaratilgan.
Biroq, O‘zbekistondagi huquq ustuvorligi indeksi ko‘rsatkichlari hali ham ba’zi muammolarni ko‘rsatishi mumkin. Masalan:
1. Korrupsiya: Korrupsiya darajasi hali ham muammo bo‘lib qolmoqda, va bu huquq ustuvorligi indeksiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin.
2. Inson huquqlari: Inson huquqlari va erkinliklari masalalari ham doimiy ravishda e’tiborda bo‘lishi kerak.
O‘zbekiston hukumati xalqaro tashkilotlar, jumladan, BMT va boshqa huquqiy tashkilotlar bilan hamkorlikda bu sohalarda ijobiy o‘zgarishlarni amalga oshirishga intilmoqda. Har yili O‘zbekistonning huquq ustuvorligi indeksi bo‘yicha baholari yangilanadi va bu baholar mamlakatda amalga oshirilayotgan islohotlarning samaradorligini ko‘rsatishi mumkin.
O‘zbekiston World Justice Project xalqaro nodavlat tashkiloti tomonidan tuzilgan Huquq ustuvorligi indeksida 2023-yil sarhisobi bo‘yicha 142 ta davlat orasida 78-o‘rinni egalladi.
Indeksni tuzishda dunyo bo‘ylab 150 mingdan ortiq uy xo‘jaligi va 4 mingga yaqin huquqshunos o‘rtasida so‘rovlar o‘tkazilgan hamda qonuniylik darajasi baholangan.
Indeks 8 ta indikatorni, jumladan, “Hokimiyat vakolatlarining cheklangani”, “Korrupsiyadan xolilik”, “Davlat institutlari faoliyatining ochiqligi (shaffofligi)”, “Asosiy huquqlarni himoya qilish”, “Tartib va xavfsizlik”, “Huquqni muhofaza qilish”, “Fuqarolik va jinoiy odil sudlov” kabilarni o‘z ichiga oladi.
Mazkur indeksda O‘zbekistonga berilgan baho mamlakatimizning xalqaro hamjamiyat orasida ijobiy imijini shakllantirishda muhim omil hisoblanadi.
2016-yildan 2023-yilga qadar huquq ustuvorligi eng tez yaxshilangan davlatlar orasida 8,9 foiz o‘sish ko‘rsatkichi bilan birinchi o‘rinni egalladi.
Ma’lumot uchun, O‘zbekiston Huquq ustuvorligi indeksida 2015-yilda 81-o‘rin, 2016-yilda 93-o‘rin, 2017−2018-yillarda 91-o‘rin, 2019 yilda 94-o‘rin, 2020 yilda 92-o‘rin, 2021-yilda 85-o‘rin, 2022-yilda 78-o‘rin va 2023-yilda 78-o‘rinni egallagan.
Buxoro tumanlararo ma’muriy
sudining raisi: A.B.Bobomurodov
Buxoro viloyat ma’muriy sudi devonxona mudiri: L.Zaripov