Yangilangan konstitutsiya
«Konstitutsiya» soʻzi lotincha «constitutio» soʻzidan kelib chiqqan bo‘lib, «tuzilish», «asos», «qoidalar to‘plami» degan ma’noni anglatadi. Konstitutsiya — bu davlatning asosiy qonunidir, u davlat tuzilishi, uning organlari, fuqarolarning huquq va erkinliklari, shuningdek, davlatning siyosiy va ijtimoiy hayotini tartibga soluvchi asosiy qoidalarni belgilaydi.
Konstitutsiyaning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:
1. Davlat tuzilishini belgilash: Davlat organlari va ularning o‘zaro munosabatlarini tartibga soladi.
2. Fuqarolar huquqlarini himoya qilish: Fuqarolar huquqlari va erkinliklarini belgilaydi va ularni himoya qilishni ta’minlaydi.
3. Davlat siyosatini belgilash: Davlatning asosiy maqsadlari va vazifalarini aniqlaydi.
4. Qonun ustuvorligini ta’minlash: Barcha qonunlar va qarorlar Konstitutsiyaga muvofiq bo‘lishi kerakligini belgilaydi.
Shu sababli, Konstitutsiya har bir davlatning asosiy hujjati bo‘lib, uning siyosiy, ijtimoiy va iqtisodiy hayotida muhim rol o‘ynaydi.
Oʻzbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi 1992-yil 8-dekabrda qabul qilingan. Ushbu hujjat Oʻzbekistonning davlat tuzilishi, fuqarolarning huquq va erkinliklari, davlat organlarining faoliyati va boshqa muhim masalalarni belgilaydi.
Konstitutsiyaning asosiy tamoyillari quyidagilardan iborat:
1. Davlat suvereniteti: Oʻzbekiston mustaqil va suveren davlat sifatida o‘zini tan oladi.
2. Inson huquqlari: Konstitutsiyada inson huquqlari va erkinliklari muhofaza qilinadi va ularning ta’minlanishi davlatning asosiy vazifalaridan biri hisoblanadi.
3. Demokratik prinsiplar: Oʻzbekiston Respublikasida demokratiya, fuqarolik jamiyati va siyosiy xilma-xillikni rivojlantirishga qaratilgan tamoyillar mavjud.
4. Ijtimoiy adolat: Ijtimoiy adolatni ta’minlash, iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishni qo‘llab-quvvatlash.
Konstitutsiya Oʻzbekistonning siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy hayotining asosini tashkil etadi va mamlakatni boshqarish tizimini belgilaydi. U har qanday o‘zgarishlar va qo‘shimchalar kiritilishi mumkin bo‘lgan asosiy hujjat sifatida xizmat qiladi.
O‘zbekiston Respublikasi prezident Shavkat Mirziyoyev konstitutsiya islohoti haqida 2021-yil 6-noyabr kuni, ikkinchi prezidentlik muddatiga kirishishi yuzasidan inauguratsiya marosimidagi nutqida birinchi marta aytib o‘tgan edi. Davlat rahbari 2021-yili dekabr oyida, konstitutsiya bayrami arafasida xalqqa yo‘llagan tabrigida: “konstitutsiyani yangilashdek g‘oyat muhim, strategik vazifani hal etishda yetti marta emas, yetmish marta o‘ylash” zarurligini ta’kidlagan edi. 2022-yil may oyida konstitutsiyaviy komissiya tuzilib, hujjatni yangilash jarayoni boshlandi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi 65 foizga yangilandi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining yangi tahriri 2023-yil 1-maydan e’tiboran kuchga kirdi. Bunga 2023-yil 30-aprel kuni bo‘lib o‘tgan referendum natijasiga ko‘ra 11 ta moddadan iborat tegishli qonunning qabul qilinishi asos bo‘ldi. Bu qonunning 1-moddasiga Konstitutsiyaning yangi tahriri ilova qilingan.
Ushbu o‘zgarishlar O‘zbekistonning siyosiy, ijtimoiy va iqtisodiy hayotida muhim ahamiyatga ega bo‘lib, quyidagi asosiy jihatlarni o‘z ichiga oladi:
1. Fuqarolar huquqlari va erkinliklarini kengaytirish: Konstitutsiyada fuqarolarning huquqlari va erkinliklarini yanada kengaytiruvchi qoidalar kiritildi. Masalan, ta’lim, sog‘liqni saqlash va ijtimoiy himoya sohalarida fuqarolar uchun qo‘shimcha kafolatlar belgilandi.
2. Davlat organlari va ularning funksiyalarini takomillashtirish: O‘zbekistonning davlat tuzilishi va organlari faoliyatini yaxshilash maqsadida yangi qoidalar kiritildi. Bu, masalan, sud tizimini mustahkamlash va qonun chiqaruvchi organlarning vakolatlarini kengaytirishni o‘z ichiga oladi.
3. Ommaviy axborot vositalari va fikr erkinligi: Ommaviy axborot vositalarining erkinligini ta’minlashga qaratilgan qoidalar kiritildi. Bu fikr erkinligini oshirish va axborotga bo‘lgan kirishni yaxshilashga yordam beradi.
4. Ekologik huquqlar: Konstitutsiyada ekologik huquqlar va atrof-muhitni muhofaza qilish masalalari bo‘yicha yangi qoidalar belgilandi.
5. Yoshlar va ayollarning huquqlari: Yoshlar va ayollarning huquqlarini himoya qilish va ularning ijtimoiy hayotda faol ishtirok etishini ta’minlashga qaratilgan chora-tadbirlar belgilandi.
Ushbu o‘zgarishlar O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasini zamonaviy talablarga moslashtirish, fuqarolarning huquq va erkinliklarini yanada mustahkamlash maqsadida amalga oshirilgan. O‘zgarishlar davlatning demokratik rivojlanishini ta’minlashga qaratilgan muhim qadamdir.
Buxoro tumanlararo ma’muriy
sudining sudya yordamchisi: R.Z.Zayniddinov
Buxoro tumanlararo ma’muriy
sudining sudya yordamchisi: Sh.Sh.Rajabov