Конституциянинг амалиётда ижро қилиниши

Ҳар бир давлатнинг ҳуқуқий асосини белгиланадиган бош ҳужжат – Конституция ҳисобланади. У нафақат давлат тузилиши, ҳокимиятлар бўлиниши ёки жамиятнинг сиёсий тизимини тартибга солади, балки инсоннинг энг асосий ҳуқуқ ва эркинликларини ҳам кафолатлайди. Аммо Конституция қанчалик мукаммал бўлмасин, унинг ҳаётдаги ҳақиқий қиймати мазкур ҳужжатда белгиланган нормаларнинг амалда қай даражада ижро этилаётгани билан ўлчанади. Ўзбекистон Республикасида конституциявий ислоҳотлар жараёни сўнгги йилларда жадаллашиб, Конституцияда белгиланган принципларни амалиётга жорий этиш бўйича сезиларли натижаларга эришилмоқда. Аммо шу билан бирга, ҳар бир норманинг ҳаётга татбиқ этилишида доимий мониторинг, суд-ҳуқуқ тизимининг фаол иштироки ва фуқаро онгининг юксалиши ниҳоятда муҳимдир. Конституциянинг амалда ижро қилиниши, аввало, давлат органлари фаолиятига бевосита боғлиқ. Конституция давлат ҳокимиятининг манбаи халқ эканини белгилаб, барча идоралар фаолиятининг очиқлиги ва ҳисобдорлигини таъминлашни тақозо этади. Мамлакатимизда сўнгги йилларда парламент назорати, давлат хизматлари марказларининг очиқлиги, давлат органларида ахборот олиш ҳуқуқининг кенгайиши каби ислоҳотлар айнан конституциявий тамойилларнинг амалда жорий этилаётганига яққол мисолдир. Бироқ Конституцияда белгиланган ҳар бир тамойилнинг тўлиқ ишлаши учун давлат бошқарувида қонунийлик, самарадорлик ва масъулият доимий равишда юқори даражада бўлиши талаб этилади.

Конституциянинг ҳаётга татбиқ этилишида суд ҳокимиятининг ўрни алоҳида аҳамиятга эга. Чунки айнан суд органлари бузилган ҳуқуқларни тиклаш, қонунлар Конституцияга мос равишда қўлланилишини таъминлаш ва адолатни қарор топтириш орқали конституциявий нормаларнинг ҳақиқий кафолати бўлиб хизмат қилади. Судлар мустақиллиги, судяларнинг дахлсизлиги, одил судловнинг таъминланиши – буларнинг барчаси Конституцияда белгиланган бўлиб, уларнинг амалда тўлиқ таъминланиши фуқароларнинг давлатга бўлган ишончининг асосий омилидир. Суд ходими сифатида бизнинг вазифамиз – ҳар бир ишда Конституция талабларига қатъий амал қилиш, ҳеч қандай ҳолатда қонундан четга чиқмаслик ва инсон ҳуқуқларининг устуворлигини таъминлашдир.

Конституцияда белгиланган инсон ҳуқуқ ва эркинликларининг амалда ижро этилиши ҳам муҳим масалалардан биридир. Ҳақиқат шуки, ҳуқуқларни эълон қилишнинг ўзи етарли эмас – уларни реал ҳимоя қилиш тизими бўлмаса, у фақат қоғоздаги норма бўлиб қолади. Шу маънода, Ўзбекистонда сўнгги йилларда омбудсман институти кучайтирилгани, фуқароларнинг мурожаатлари билан ишлаш тартиби такомиллаштирилгани, шунингдек, маъмурий судлар фаолиятининг кенгайтирилгани конституциявий ҳуқуқларнинг амалда ишлашига хизмат қилмоқда. Терговга қадар текширув жараёнларининг қисқартирилиши, адвокатларнинг ҳуқуқлари кенгайтирилиши, мажбурий меҳнатнинг илдиздан йўқ қилиниши ҳам Конституцияда белгиланган меҳнат, дахлсизлик ва эркинлик ҳуқуқларининг ҳаётда ўз ифодасини топаётганига далилдир. Бироқ Конституциянинг амалда ижро этилиши фақат давлат идоралари зиммасидаги вазифа эмас. Бу жараён жамиятнинг ҳуқуқий маданияти билан чамбарчас боғлиқ. Ҳуқуқни билиш ва унга риоя қилиш фуқароларнинг ўз манфаатлари учун эмас, балки жамият ва давлат барқарорлиги учун ҳам муҳимдир. Ҳуқуқий онг юқори бўлган жамиятда конституцион нормаларнинг бузилиши кам учрайди, чунки ҳар бир фуқаро ўз ҳуқуқи билан бирга ўз мажбуриятларини ҳам чуқур англайди. Шу сабабли, таълим муассасаларида ҳуқуқий тарбиянинг кучайтирилиши, кенг жамоатчиликка мўлжалланган ҳуқуқий тарғибот ишлари, давлат органларининг фаолиятидаги очиқлик Конституциянинг амалда ижро этилишига хизмат қиладиган асосий омиллардир.

Конституциянинг тўлиқ ишлаши учун қонунчиликнинг уйғунлиги ҳам зарур. Қонунлар Конституцияга мос бўлмаса, амалиётда мувофиқлик бузилади, фуқароларда ҳуқуқий чалкашликлар пайдо бўлади. Шу боис Ўзбекистонда норматив-ҳуқуқий ҳужжатларни экспертизадан ўтказиш, мавжуд қонунларни такомиллаштириш ва янгилаш, уларни Конституция нормалари билан уйғунлаштириш жараёни изчил олиб борилмоқда. Қонунлар қанчалик аниқ, тушунарли ва амалий бўлса, Конституциянинг ижроси ҳам шунчалик самарали бўлади.

Хулоса ўрнида айтиш мумкинки, Конституциянинг амалда ижро қилиниши давлат ва жамият тараққиётининг бош мезонидир. Конституцияда белгиланган тамойиллар реал ҳаётда ишлаганда, фуқароларнинг давлатга бўлган ишончи ортади, ижтимоий барқарорлик мустаҳкамланади ва ҳуқуқий давлатнинг пойдевори мустаҳкамланади. Суд ходими сифатида бизнинг асосий бурчимиз – Конституцияда белгиланган ҳуқуқ ва эркинликларнинг ҳаётда тўлақонли ишлашини таъминлаш, ҳар бир қарор, ҳар бир хулоса ва ҳар бир протсессуал ҳаракатда конституциявий нормаларга таянишдир. Зеро, Конституция қадр топган жамиятгина адолатли, барқарор ва тараққий этган жамият бўлиши мумкин.

Бухоро туманлараро маъмурий суди

Архив мудири                                                                   С.Ғайбуллоев

Эркин касб танлаш ҳуқуқи

Инсон ҳуқуқлари тизимида эркин касб танлаш ҳуқуқи муҳим ўринлардан бирини эгаллайди. Зеро, ҳар бир шахснинг меҳнат соҳасида ўз қобилияти, билими ва қизиқишига мос фаолият билан шуғулланиши унинг шахс сифатида камол топиши, жамиятда ўз ўрнини топиши ҳамда иқтисодий фаровонликка эришишида беқиёс аҳамият касб этади. Ўзбекистон Республикасида бу ҳуқуқ Конституциянинг 37-моддасида мустаҳкамлаб қўйилган бўлиб, унда ҳар бир фуқаро меҳнат қилиш, эркин касб танлаш, адолатли меҳнат шароитларида ишлаш ва ишсизликдан ҳимояланиш ҳуқуқига эгалиги қайд этилган. Ушбу норма нафақат инсоннинг касбий эркинлигини таъминлайди, балки давлатнинг асосий вазифаларидан бири бўлган шахс ҳуқуқларини ҳимоя қилиш борасида муҳим кафолатдир. Касб танлаш эркинлиги шахснинг иқтисодий мустақиллиги ва ижтимоий фаоллигини таъминлайди. Инсон ўзи севган, қизиққан ва қобилиятига мос касб билан шуғулланганда нафақат ўз ҳаётидан қониқади, балки жамиятга ҳам самарали ҳисса қўшади. Аксинча, мажбурий меҳнат ёки мажбурий касб танлаш инсон ҳуқуқларининг қўпол равишда бузилишига олиб келади. Шу боис мазкур ҳуқуқнинг кафолатланиши демократик ҳуқуқий давлатнинг ажралмас белгисидир. Бугунги кунда мамлакатимизда касб-ҳунар таълимининг ривожлантирилиши, меҳнат бозори эҳтиёжидан келиб чиқиб кадрлар тайёрлаш тизимини такомиллаштириш айнан шу ҳуқуқни рўёбга чиқаришга хизмат қилмоқда.

Эркин касб танлашнинг асосий омилларидан бири – инсоннинг шахсий интилиши ва қобилиятидир. Ҳар бир фуқаро ўз касбини танлашда аввало ўзининг истеъдоди, билим даражаси ва қизиқишларини инобатга олади. Бу жараён, албатта, таълим тизими билан чамбарчас боғлиқ бўлиб, ёшларнинг тўғри йўналтирилиши, касб-ҳунар мактаблари, коллеж ва олий таълим муассасаларининг фаолияти бу борада муҳим рол ўйнайди. Таълим тизимида кенг имкониятлар яратилиши ёшларнинг келажак касбини онгли равишда танлашига замин яратади. Айнан шундай йўл билан жамиятда юқори малакали мутахассислар сафи шаклланади. Эркин касб танлаш ҳуқуқининг яна бир муҳим йўналиши – меҳнат бозорининг очиқлиги ва адолатли рақобатнинг мавжудлигидир. Ҳар бир фуқаро ўз касбини нафақат танлаши, балки уни эркин равишда амалга ошириш, меҳнат шартномаси тузиш, меҳнат қилганлиги учун муносиб ҳақ олиш имкониятига эга бўлиши лозим. Меҳнат муносабатларида камситиш, жинс, миллат, ижтимоий келиб чиқиш ёки диний қарашларига кўра меҳнатга қабул қилмаслик каби ҳолатлар конституциявий ҳуқуқларнинг бузилиши ҳисобланади. Шу боис меҳнат қонунчилиги бу борада аниқ нормалар билан тартиб ўрнатган бўлиб, ҳар бир шахснинг адолатли меҳнат шароитларига эга бўлиши кафолатланади.

Давлатнинг вазифаси фақат ҳуқуқни эълон қилиш билан чекланиб қолмайди, балки унинг амалда таъминланишини ҳам назорат қилади. Меҳнат инспексиялари, суд органлари, прокуратура ва бошқа масъул тузилмалар меҳнат муносабатларида қонунийликни таъминлаш борасида муҳим рол ўйнайди. Суд органлари айниқса катта масъулиятга эга, чунки айнан суд адолатни тиклаш, бузилган ҳуқуқларни ҳимоя қилиш ва келгусида бундай ҳолатларнинг олдини олишда ҳал қилувчи бўғин ҳисобланади. Фуқаронинг касб танлаш эркинлиги бузилганида судга мурожаат қилиш энг ишончли ҳуқуқий ҳимоя воситасидир.

Шу билан бирга, эркин касб танлаш ҳуқуқи жамиятнинг ижтимоий-иқтисодий тараққиётига ҳам бевосита таъсир кўрсатади. Агар одамлар ўз қизиқишига мос касбларни эгалласа, меҳнат самарадорлиги ошади, инновацион фикрлаш кучаяди ва ҳар бир соҳада юқори сифатли хизматлар тақдим этилади. Бу эса давлатнинг рақобатбардошлигини оширади, иқтисодий барқарорликни мустаҳкамлайди ва фаровонлик даражаси юксалишига олиб келади. Акс ҳолда, мажбурий ёки нотўғри танланган касб билан шуғулланиш жамиятда самарасизлик, ишчи кучининг беҳуда сарфи ва ижтимоий норозилик каби салбий оқибатларни келтириб чиқариши мумкин. Бундан ташқари, замонавий дунёда касбга талабни вақт ўтиши билан ўзгариши табиий жараён. Шунинг учун эркин касб танлаш ҳуқуқи нафақат дастлабки танловга, балки ўз касбини исталган вақтда ўзгартириш имкониятига ҳам тааллуқлидир. Қайта тайёрлаш, малака ошириш, янги йўналишларни ўзлаштириш шахснинг касбий мослашувчанлигини оширади. Давлат томонидан ташкил этилаётган қайта тайёрлаш курслари, қисқа муддатли ўқув дастурлари ва онлайн таълим имкониятлари фуқаронинг ушбу ҳуқуқини янада мустаҳкамлайди.

Хулоса қилиб айтганда, эркин касб танлаш ҳуқуқи инсоннинг шахс сифатида ўзини намоён қилиши, жамиятда муносиб ўрин эгаллаши ва моддий фаровонликка эришишида асосий омиллардан биридир. Ушбу ҳуқуқнинг таъминланиши демократик жамиятнинг бош мезонларидан бўлиб, унинг самарали амал қилиши давлатнинг ҳуқуқий тизими, адолатли меҳнат муносабатлари ва таълим тизимининг ривожланганлиги билан чамбарчас боғлиқдир. Суд ходими сифатида ушбу ҳуқуқнинг бузилишига йўл қўймаслик, қонунийликни таъминлаш ва фуқароларнинг меҳнат соҳасидаги ҳуқуқларини ҳимоя қилиш бизнинг муҳим вазифамиздир. Зеро, эркин касб танлаш ҳуқуқи таъминланган жамиятгина чин маънода адолатли, барқарор ва тараққий этган жамият бўла олади.

Бухоро туманлараро маъмурий суди

Архив мудири                                                                   С.Ғайбуллоев

Эркин таълим олиш ҳуқуқи – ҳар бир инсоннинг асосий конституциявий ҳуқуқи

Инсоннинг ривожланиши, жамиятнинг тараққиёти ва давлатнинг барқарор келажаги, аввало, таълим тизимининг сифатига боғлиқ. Таълим олиш ҳуқуқи – ҳар бир шахснинг туғилишидан бошлаб эга бўладиган ажралмас инсон ҳуқуқларидан бири бўлиб, у демократик жамиятнинг пойдеворларидан саналади. Эркин таълим олиш ҳуқуқи деганда шахснинг ўз қобилияти, қизиқиши ва эҳтиёжларига мос равишда таълим олиш, билим эгаллаш ва ўз интеллектуал салоҳиятини рўёбга чиқариш имконияти тушунилади. Ўзбекистон Республикасида ушбу ҳуқуқ Конституцияда мустаҳкамлаб қўйилган бўлиб, давлат таълимнинг очиқлиги, оммабоплиги ва узлюксизлигини таъминлаш бўйича кенг кўламли ислоҳотларни амалга оширмоқда.

Ўзбекистон Республикасининг Конституциясида ҳар бир шахснинг таълим олиш ҳуқуқи аниқ белгиланган. Давлат фуқароларга бепул умумий таълим олишни кафолатлайди, таълим соҳасида ҳеч ким камситилмаслиги қатъий қайд этилади. Бу норма нафақат қонуний принцип, балки ҳар бир фуқаронинг интеллектуал ва маънавий ривожланишига берилган конституциявий имкониятдир. Таълим тўғрисидаги қонунлар, ҳукумат қарорлари, давлат дастурлари эркин таълим олиш ҳуқуқини амалда таъминлаш, таълим муассасаларининг фаолиятини такомиллаштириш ҳамда барча ёш тоифаларининг таълим олиш имкониятини кенгайтиришга қаратилган. Бунда таълимнинг узлюксизлиги, очиқлиги, қулайлиги ва сифатининг барқарор ошиб бориши муҳим рол ўйнайди.

Эркин таълим олиш ҳуқуқи фақат таълим олишнинг мавжудлиги эмас, балки таълимнинг тенг ва эркин шароитларда тақдим этилишини ҳам англатади. Таълим олишда камситишга йўл қўйилмаслиги – демократик жамиятнинг асосий талабидир. Ирқи, жинси, тили, дини, ижтимоий келиб чиқиши, эътиқоди, молиявий аҳволи ёки бошқа омиллар таълимга кириш имкониятига таъсир қилмаслиги керак. Барча болалар учун мактабгача ва умумий ўрта таълимнинг очиқлиги, имконияти чекланган болалар, кам таъминланган оилалар, етим болалар учун давлат томонидан қўллаб-қувватлашнинг кенгайиши таълим тизимининг адолатли ва тенг бўлишига хизмат қилади. Шунингдек, қизлар таълими, ногиронлиги бўлган шахсларнинг таълим олиши, уларга махсус шароитлар яратилиши ҳам эркин таълим олиш ҳуқуқининг амалий ифодасидир. Эркин таълим олиш деганда инсоннинг ҳар қандай ёшда таълим олиш имкониятига эга бўлиши тушунилади. Мактабгача таълимдан тортиб олий таълимгача, ундан кейинги малака ошириш ва қайта тайёрлаш тизимигача бўлган узлюксиз таълим – конституциявий тафаккур ва маънавий юксалишнинг асосидир.

Бугунги кунда Ўзбекистонда таълим тизими “узлуксиз таълим” консепсияси асосида шакллантирилган бўлиб, ҳар бир босқич ўзаро чамбарчас боғланган. Бирор босқичда тўхтаб қолиш ёки таълимдан четда қолиш ҳолатлари бўлмаслиги учун давлат томонидан турли қўллаб-қувватлаш чоралари кўрилмоқда: грантлар, стипендиялар, кредитлар, тўгараклар, бепул ўқув дастурлари ва махсус мактаблар шулар жумласидандир.

Олий таълим – шахснинг касбий шаклланиши, илмий ва ижодий ривожланиши учун муҳим босқичдир. Сўнгги йилларда Ўзбекистонда олий таълимга қабул квоталари кенгайиб, давлат грантлари сони ортиб бормоқда. Хусусий университетлар очилиши, хорижий университетларнинг филиаллари ташкил этилиши, халқаро тан олинган диплом берувчи дастурларнинг жорий этилиши таълим олишнинг эркинлигини сезиларли даражада кенгайтирди. Талабаларга илмий изланишлар олиб бориш, стартап лойиҳаларда қатнашиш, хорижий алмашинув дастурларида иштирок этиш имкониятлари яратилмоқда. Буларнинг барчаси таълимни эркин, рақобатбардош ва очиқ тизимга айлантиришга хизмат қилади.

Инсон капиталига сармоя киритиш – ҳар қандай давлатнинг иқтисодий тараққиёт стратегиясининг марказида туради. Эркин таълим олиш ҳуқуқининг тўлақонли таъминланиши жамиятда малакали кадрлар, юқори савияли мутахассислар, янгилик яратадиган ёшлар етишиб чиқишини таъминлайди. Бу эса иқтисодиётнинг барча соҳалари ривожида ҳал қилувчи омилдир. Таълимнинг эркинлиги ижтимоий адолатни кучайтиради, камбағалликни камайтиради, ёшлар бандлигини таъминлайди ва жамиятда тенг имкониятлар яратади. Таълимли шахснинг танқидий фикрлаши, мустақил қарор қабул қилиши, жамиятда фаол иштирок этиши давлатнинг ижтимоий-сиёсий барқарорлигига ҳам ижобий таъсир қилади.

ХХI асрда таълим олиш ҳуқуқининг янги йўналишлари вужудга келмоқда. Рақамли технологиялар, масофавий таълим платформалари, онлайн курслар ва электрон кутубхоналар таълимни янада эркин ва қулай қилди. Энди нафақат йирик шаҳарларда, балки чекка ҳудудлардаги фуқаролар ҳам сифатли таълимдан фойдаланиш имконига эга бўлмоқда. Рақамли таълимнинг ривожи, электрон дарсликлар, интерактив платформалар, сунъий интеллект асосидаги ўқитиш тизимлари эркин таълим олиш ҳуқуқини янги босқичга кўтариб, таълимнинг инновацион ва замонавий моделини яратмоқда.

Эркин таълим олиш ҳуқуқи – шахснинг ривожи, жамиятнинг келажаги ва давлатнинг тараққиёти учун пойдевор бўлиб хизмат қиладиган энг муҳим инсон ҳуқуқларидан биридир. Таълимнинг эркинлиги, тенглиги ва узлюксизлиги – билимли жамият, кучли кадрлар, юқори ҳуқуқий маданият ва рақобатбардош иқтисодиётнинг асосий кафолатидир. Ўзбекистон Республикасида ушбу ҳуқуқнинг қонуний ва амалий таъминоти бўйича олиб борилаётган кенг кўламли ислоҳотлар эркин таълимнинг ҳақиқий мазмунини рўёбга чиқаришга қаратилган. Таълимга бўлган эҳтиёж – бу инсоннинг табиий эҳтиёжи. Уни ривожлантириш, қўллаб-қувватлаш ва ҳар бир фуқаро учун очиқ қилиш давлатнинг энг муҳим вазифаси, жамиятнинг эса умумий бурчидир.

Бухоро туманлараро маъмурий суди

Архив мудири                                                                   С.Ғайбуллоев

Давлат тили – миллатнинг маънавий пойдевори ва ҳуқуқий мақоми

Тил – миллатнинг энг муҳим белгиси, унинг маънавий бойлиги, ўзликни англашда беқиёс воситадир. Ҳар бир халқнинг тарихий тажрибаси, руҳияти, тафаккури ва дунёқараши энг аввало унинг тилида акс этади. Мустақил Ўзбекистон Республикасида ўзбек тилига давлат тили мақомининг берилиши миллий давлатчилигимизнинг тикланиши, халқнинг ўзига хослигига ҳурмат ифодаси ва маънавиятни мустаҳкамлаш йўлида қабул қилинган энг муҳим қарорлардан биридир. Ўзбек тили – буюк тарихга эга, бой луғат таркиби, нафис бадиий имкониятлари ва кенг қўлланиш доираси билан халқнинг бебаҳо меросидир.

Ўзбек тилига давлат тили мақоми илк бор 1989-йил 21-октябрда берилди. Мустақилликдан сўнг бу мақом Конституцияда мустаҳкамлаб қўйилди. Конституциянинг тегишли моддасида: “Ўзбекистон Республикасининг давлат тили ўзбек тилидир”, деб белгиланиши ўзбек тилининг ҳуқуқий мақомини янада мустаҳкамлади. Мазкур норма давлат бошқаруви, ҳужжат юритиш, таълим, маданият ва ижтимоий ҳаётнинг барча жабҳаларида ўзбек тилининг устувор ўрин тутишини таъминлайди. Шу билан бирга, давлат тилини ривожлантириш, унинг қўлланиш доирасини кенгайтириш, тил сиёсатининг самарали амалга оширилиши мақсадида қатор қонунлар, қарорлар ва дастурлар қабул қилинган. Бу ҳужжатлар нафақат ўзбек тилининг мақомини мустаҳкамлашга, балки тилнинг амалий ҳаётда тўлақонли ишлатилишига хизмат қилмоқда.

Ўзбек тили кўп асрлик тарихга эга бўлиб, унинг илдизлари қадимий туркий тилларга бориб тақалади. Алишер Навоий, Бобур, Машраб, Фурқат каби мутафаккирлар ўз асарларини ўзбек тилининг турли тарихий шаклларида яратганлар. Айниқса, Навоий асарларида ўзбек тилининг беқиёс бадиий имкониятлари, руҳий теранлиги, ифода бойлиги ёрқин намоён бўлгани ўзбек халқининг тил бойлигини бутун дунёга кўрсатиб берган. Ўзбек тили нафақат адабиёт, балки халқ оғзаки ижодиёти, мақоллар, ривоятлар, достонлар, маросим қўшиқларида ҳам чуқур илдиз отган. Ҳар бир сўз, ҳар бир ибора халқнинг асрлар давомида тўплаган тажрибаси, донишмандлиги, ҳаёт фалсафасини ўзида мужассам этади. Шу жиҳатдан, давлат тили мақомининг берилиши ўзбек халқининг маънавий меросини асраб-авайлаш ва келажак авлодга етказиш йўлидаги муҳим қадам бўлди.

Давлат тили мақомига эга бўлган ўзбек тили давлат бошқарув органлари, судлар, прокуратура, таълим ва соғлиқни сақлаш тизими ҳамда бошқа давлат ташкилотларида расмий тил сифатида қўлланилади. Ҳужжатлар юритилиши, расмий аризалар, мурожаатлар, қарорлар, буйруқлар, суд ҳужжатлари давлат тилида расмийлаштирилиши қонун талабидир.

Давлат тили давлат органларида ишлаб чиқиладиган меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатларнинг равшан, аниқ ва тушунарли бўлишини таъминлайди. Чунки тилнинг ривожи – ҳуқуқий маданият ва бошқарув сифати билан чамбарчас боғлиқдир. Расмий иш юритишда ўзбек тилининг меъёрий-грамматик қоидаларига амал қилиш давлат тилининг нуфузи ва обрўсини оширади.

Таълим тизими – давлат тилининг ривожи ва қўлланишини кенгайтиришда ҳал қилувчи омиллардан биридир. Мактабгача таълим, умумтаълим мактаблари, лицей, коллежлар, олий таълим муассасаларида ўзбек тилини чуқур ўрганиш, тил маданиятини кучайтириш давлат тилини амалиётга жорий қилиш жараёнини таъминлайди.

Ўзбек тилининг илмий ва техник терминологияси бойиб бораётгани ҳам таълим сифатига ижобий таъсир кўрсатмоқда. Дарсликлар, илмий адабиётлар, луғатлар, академик изоҳли манбалар яратилиб, тилнинг илмий даражадаги қўлланилиши тобора кенгаймоқда. Тил нафақат кундалик мулоқот воситаси, балки илм-фан, сиёсат, технология, иқтисодиёт каби соҳаларда ҳам фаол қўлланилиши орқали ривожланади.

Сўнгги йилларда ўзбек тилини ривожлантириш борасида тизимли ислоҳотлар амалга оширилмоқда. Имло қоидаларини такомиллаштириш, электрон тил технологияларини жорий этиш, давлат тилида иш юритишни рақамлаштириш, луғатчилик ва атамашунослик соҳасини ривожлантириш бу йўналишдаги муҳим босқичлардандир.Шунингдек, давлат тилининг омма орасида нуфузини ошириш мақсадида тил байрами, тил ҳафталиги, давра суҳбатлари, илмий-амалий конференциялар ташкил этилмоқда. Оммавий ахборот воситаларида, интернет маконида, телевидение ва радиода ўзбек тилининг равон, адабий шаклда қўлланиши тарғиб этилмоқда. Тил маданиятини юксалтириш ўзбек тилини келажак авлодга тўлақонли етказиш учун муҳим омилдир.

Бугунги кунда ўзбек тилига қизиқиш нафақат мамлакат ичида, балки халқаро миқёсда ҳам ортиб бормоқда. Кўплаб хорижий олий ўқув юртларида ўзбек тили факултатив ёки алоҳида фан сифатида ўқитилмоқда. Интернет ва глобал коммуникациялар орқали ўзбек адабиёти, мусиқаси, маданияти кенг тарқалаётгани тилнинг халқаро обрўсини оширмоқда. Давлат тилининг халқаро нуфузини ошириш – мамлакатнинг дипломатик ва маданий алоқаларини мустаҳкамлашга хизмат қилади. Тилнинг бойлиги ва жозибадорлиги, ўзбек адабий меросининг бойлиги кўплаб хорижий тадқиқотчиларни ҳам ўзига жалб этмоқда.

Ўзбек тилининг давлат тили сифатидаги мақоми – мустақилликнинг энг муҳим рамзларидан бири, миллий ўзликни англашнинг пойдевори, маънавий меросимизнинг асосий таянчидир. Тилга эътибор – миллатга эътибор, тилни асраш – миллий қадриятларни асраш демакдир. Ўзбек тили давлат тили сифатида жамиятнинг барча жабҳаларида кенг қўлланилиши, унинг нуфузи ва обрўсининг ошиши Ўзбекистоннинг келажак авлодлари учун мустаҳкам маънавий замин яратади. Давлат тили – бу нафақат расмий восита, балки халқнинг руҳидир. Уни ҳурмат қилиш, тўғри қўллаш, ривожлантириш ҳар бир фуқаронинг бурчи ва масъулиятидир. Ўзбек тилининг давлат тили сифатида мустаҳкам ўрнатилиши ва доимий ривожи мамлакат тараққиёти, ҳуқуқий маданият ва миллий бирликнинг энг муҳим омили ҳисобланади.

Бухоро туманлараро маъмурий суди

Архив мудири                                                                   С.Ғайбуллоев

Судяларнинг мустақиллиги принципи – адолатли судловнинг пойдевори

Ҳар қандай демократик жамиятда суд ҳокимияти давлат ҳокимиятининг алоҳида мустақил тармоғи сифатида қаралади. Судларнинг мустақиллиги фақат қонуний талаб эмас, балки фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини реал ҳимоя қилишга хизмат қиладиган энг асосий кафолатлардан биридир. Ўзбекистон Республикасида ҳам суд ҳокимиятининг мустақиллиги Конституцияда мустаҳкамланган бўлиб, ушбу принцип судлар фаолиятининг асосий мезони сифатида эътироф этилади. Судяларнинг мустақиллиги – бу судя ўз фаолиятини фақат қонун ва ички эътиқоди асосида амалга ошириши, бирор давлат органи, мансабдор шахс ёки бошқа шахслар аралашувига дуч келмаслиги демакдир. Мазкур принцип адолатли судловни таъминлаш, қонун олдида тенглик ғояларини рўёбга чиқариш ва фуқароларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилишда ҳал қилувчи ўринга эга.

Суд ҳокимиятининг мустақиллиги – ҳуқуқий давлатнинг асосий талаби ҳисобланади. Ҳуқуқий давлат қуриш жараёнида ҳокимиятлар бўлиниши тамойили алоҳида аҳамият касб этади. Бунда қонун чиқарувчи, ижро этувчи ва суд ҳокимиятлари ўзаро мувозанат ва тормозлар тизими орқали бир-биридан мустақил фаолият юритади. Суд ҳокимияти мустақил бўлмаса, қонун чиқарувчи ва ижро этувчи ҳокимиятлар устунликка эришиб, фуқароларнинг ҳуқуқларини кафолатлаш заифлашади. Судяларнинг мустақиллиги нафақат уларнинг шахсий дахлсизлигини, балки бутун жамият манфаатларининг ҳимоя қилинишини таъминлайди. Айнан мустақил судгина ноқонуний қарорлар, мансабдор шахсларнинг ноқонуний аралашувлари ва фуқароларнинг ҳуқуқларига тажовузларни самарали бартараф этиши мумкин. Шу сабабли мустақиллик принципи ҳар қандай демократик суд тизимининг асосий пойдевори сифатида хизмат қилади.

Ўзбекистон Республикасида суд мустақиллиги бир қатор норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар билан мустаҳкамланган. Аввало, Конституциянинг тегишли моддалари судларнинг мустақиллиги, фақат қонунга бўйсуниши ва ҳеч кимнинг суд фаолиятига аралашиш ҳуқуқига эга эмаслиги ҳақида аниқ қоидаларни белгилаб беради.

Судя дахлсизлиги – мустақилликнинг муҳим кафолати ҳисобланади. Судяни лавозимидан озод қилиш, маъмурий ёки жиноий жавобгарликка тортиш қатъий тартибда ва қонунда кўрсатилган асослар билангина амалга оширилиши мумкин. Бу жиҳат судяларни асоссиз босим ва таъсирлардан ҳимоя қилади. Шунингдек, судялар ўз ваколатларини амалга ошираётган вақтда уларга нисбатан таҳдид, тазйиқ ўтказиш, тазйиқ билан қарор қабул қилдиришга уриниш қонун билан тақиқланади. Бундай ҳаракатлар жиноий жавобгарликка сабаб бўлиши ҳам суд мустақиллигини таъминловчи ҳуқуқий механизмлардан биридир.

Судя ўз қарорини фақат қонун ва виждони асосида қабул қилиши учун унинг ижтимоий ва моддий таъминоти етарли бўлиши зарур. Судяларнинг ойлик маоши, меҳнат шароитлари, хизмат уйлари, хавфсизлиги, ижтимоий кафолатлари уларнинг мустақилигини таъминлашга хизмат қилади. Агар судя моддий жиҳатдан етарли таъминланмаган бўлса, ташқи таъсирлар остида қолиб кетиш хавфи ортади. Шу сабабли Ўзбекистонда суд тизимини ислоҳ қилиш жараёнида судяларнинг моддий таъминотини яхшилаш, судларнинг моддий-техник базасини мустаҳкамлашга алоҳида эътибор қаратилмоқда. Замонавий суд бинолари, электрон судлов тизимлари, суд залининг очиқлиги ва қулай шароитлар яратиш ҳам суд мустақиллигини таъминлайдиган муҳим йўналишлардандир. Судяларнинг мустақиллиги нафақат ташқи таъсирлардан эркинликни, балки ички мустақилликни – виждон эркинлигини ҳам ўз ичига олади. Судя ўз хатти-ҳаракатларида қатъиятли, холис ва адолатли бўлиши керак. Судя одоб-ахлоқи, этик қоидалари ҳам унинг мустақил фаолият юритишига хизмат қилади. Судя ҳеч қачон манфаатлар тўқнашувига йўл қўймаслиги, қарор қабул қилиш жараёнида шахсий ҳис-туйғуларига, таниш-билишлар, қариндошлар ёки бошқа манфаатдор шахслар таъсирига берилмаслиги лозим. Этик қоидалар бузилган тақдирда судянинг обрў-эътибори ва суд ҳокимиятига бўлган ишончга путур етади. Шунинг учун судялар учун малака ошириш, хизмат маданиятини ривожлантириш, психологик тайёргарликни кучайтириш ва этик меъёрлар бўйича мунтазам ўқитиш жараёни жуда муҳимдир.

Судларнинг мустақиллигини мустаҳкамлашда очиқлик ва шаффофлик катта рол ўйнайди. Суд жараёнларининг очиқ бўлиши, суд қарорларининг оммага эълон қилиниши, суд мажлисларида ОАВ иштироки адолатнинг очиқ кўринишига имкон яратади. Жамоатчилик ишончи бўлмаган жойда суд мустақиллиги ҳам тўлиқ таъминланмайди. Очиқ судлов жараёнлари коррупсия хавфини камайтиради, фуқароларнинг ҳуқуқий маданиятини оширади ва судяларнинг масъулиятини кучайтиради. Шу билан бирга, фуқаролар суд қарорлари устидан шикоят қилиш ҳуқуқига эга бўлиши, апеллятсия ва кассатсия механизмларининг самарали ишлаши ҳам суд ҳокимиятининг мустақиллигига бевосита боғлиқдир.

Судяларнинг мустақиллиги – адолатли судлов, фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини ишончли ҳимоя қилиш, қонуннинг устуворлигини таъминлашнинг энг муҳим шарти ва кафолатидир. Мустақил суд бўлмаган жойда адолат тўлиқ қарор топмайди, инсон ҳуқуқлари поймол бўлиши мумкин. Шу сабабли суд мустақиллигини таъминлаш давлатнинг энг устувор вазифаларидан бири бўлиб қолади. Ўзбекистон Республикасида суд ҳокимиятининг мустақиллигини кучайтириш бўйича амалга оширилаётган ислоҳотлар ушбу принципнинг амалда ишлашини таъминлашга қаратилган. Судялар мустақил, холис, виждонли ва фақат қонунга бўйсунган ҳолда фаолият юритиши жамиятда адолат, барқарорлик ва ишонч муҳитини яратади. Мазкур принципни қатъий амал қилиш нафақат суд тизими, балки бутун давлатнинг демократик ривожи учун пойдевор вазифасини бажаради.

Бухоро туманлараро маъмурий суди

Архив мудири                                                                   С.Ғайбуллоев

КОНСТИТУЦИЯ – ҚОНУН УСТУВОРЛИГИ ВА АДОЛАТ ТАЛАБЛАРИНИНГ АСОСИ

Ҳар бир давлатнинг тараққиёт даражаси, энг аввало, унинг асосий қонуни бўлмиш Конституциясида ўз ифодасини топади. Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси эса нафақат давлат ҳокимиятининг ҳуқуқий пойдеворини, балки жамиятнинг маънавий-аҳлоқий асосларини, фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини таъминлашнинг энг олий кафолатини белгилаб берувчи ҳужжатдир. Айниқса, суд-ҳуқуқ тизими ходимлари учун Конституция – адолат мезони ва ҳар бир қарорнинг бош манбаидир. Суд-ҳуқуқ тизими ҳодимлари энг аввало Конституцияни мукаммал ўрганиб бўлишгач, бошқа қонунларни ўрганишлари лозим. Чунки барча қонунлар Конституция асосида тузилади, Конституцияни бир қадам ҳам четлаб ўтилишига йўл қўйилмайди. Конституция ҳам бошқа қонунлар ҳам аслида инсонларни хавфсиз, тинч ва эркин яшашлари учун хизмат қилади.  Конституциямизнинг бош ғояси – инсон қадри юксаклиги тамойилидир. Унда ҳар бир шахснинг шаъни, қадр-қиммати, шахсий ва оилавий маълумотлари, мол-мулки дахлсизлиги қатъий белгиланган. Суд органлари фаолиятининг мазмун-моҳияти айнан мана шу конституциявий қадриятларни амалда таъминлашга қаратилгандир. Конституцияда кўрсатиб ўтилган  шахсларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини айнан суд тизими орқали ҳимоя қилиб, адолат ўрнатилишини таъминлаш суд тизимининг асосий вазифаси ҳимобланади. Ҳар қандай жиноят, фуқаролик ёки маъмурий иш бўйича қарор чиқаришда судянинг бош мезони – Конституцияда белгиланган ҳуқуқларни ҳимоя қилиш ҳисобланади.

Ўзбекистон Республикаси мустақил давлатлар қаторига кирганида биринчи масала бу давлат ўз Конституциясини тузиш эди. 1992-йил 8-декабр Ўзбекистон Мустақил давлат сифатида янги ҳуқуқий асосга эга бўлди: Ўша куни Олий Кенгашда Конституция расмий равишда қабул қилинган. Конституциянинг биринчи таҳрири муқаддима, 6 бўлим, 26 боб, 128 моддадан иборат эди. Шу тариқа, мустақил давлат қурилиши ҳуқуқий пойдевор билан таъминланди: давлат суверенитети, фуқаролик ҳуқуқлари, қонун устуворлиги, давлат органлари тузилиши каби асосий тамойиллар Конституцияда мустаҳкамланди. Демак, 1992-йил 8-декабр Конституциямизнинг “бош қомус” сифатида ҳаётга кирган кунидир, бу сана ҳозирда ҳам Конституция куни сифатида эътироф этилади. Ўзбекистоннинг биринчи Конституцияси мустақил давлатнинг ҳуқуқий асосини яратиб, халқнинг орзу-интилишларини ҳуқуқий мезонга айлантирган улкан ҳужжатдир. Бу қомусни ишлаб чиқиш жараёнида Ўзбекистоннинг биринчи Президенти Ислом Каримовнинг раҳбарлиги ва ташаббуслари муҳим ўрин тутган бўлиб, у киши янги давлатнинг сиёсий-ҳуқуқий тизимини шакллантиришда беқиёс тарихий ҳисса қўшганлар.

Замонавий талаб, ижтимоий – сиёсий ўзгаришлар, халқаро норма ва фуқароларнинг ҳуқуқлари ҳимоясини мустаҳкамлаш эҳтиёжи шароитида 1992-йилда қабул қилинган Конститутсия бир неча бор ўзгартирилган. Енг сўнгги муҳим босқич 2023-йил 30-апрелда – янги таҳрирдаги Конституйия халқ референдуми орқали тасдиқланди. Ушбу янгиланган Конституция 2023-йил 1-майдан кучга кирди. Янги Конституциядаги моддалар сони амалдаги 128 тадан 155 тага, нормалар сони 275 тадан 434 тага ошди.

Суд ходими сифатида биз учун Конститутсиянинг “қадимги — янги” таҳрирлари орасидаги фарқни билиш қомусий нормаларнинг тараққий етиши, жамиятда ҳуқуқий онгнинг ўсиши ва ҳуқуқий ислоҳотларнинг муҳимлигини англаш демакдир. Ҳар бир суд қарори – Конституциянинг мазмуни, моҳияти ва ҳуқуқий тамойилларига асосланиши керак. Янгиланган Конституция еса бугунги шароитда – инсон ҳуқуқлари, адолат, халқ манфаатларини ҳимоя қилиш, давлат ва жамият муносабатларини модернизатсиялаш нуқтаи назаридан муҳим янгиланишларни ўзида акс еттиради. Бу еса суд тизимидан, жумладан – суд ходимларидан – конституйиявий онг, қонун устуворлигига содиқлик, замон талабларига мос адолатли судловни талаб етади..

Конституцияда мустаҳкамлаб қўйилган энг муҳим тамойиллардан бири – бу қонун устуворлигидир. Қонун устуворлиги мавжуд бўлмаган жойда адолат бўлиши мумкин эмас. Шу боис суд ходимидан қонунийликни таъминлашда қатъият, холисликда мустаҳкамлик, қарор чиқаришда эса конституциявий талабларни чуқур билиш ва уларга содиқлик талаб этилади. Суд тизимининг мустаҳкам бўлиши давлатнинг демократик ривожи учун ҳал қилувчи омилдир. Чунки жамият ҳуқуқий онгининг юксалиши, фуқароларнинг қонунга ишончи, тадбиркорларнинг ҳуқуқий ҳимояси – барчаси суд тизимига боғлиқ. Конституцияда суд ҳокимиятининг мустақиллиги алоҳида кафолатланган. Бу тамойил судяларнинг ҳар қандай ташқи аралашувдан ҳимояланган ҳолда фақат қонун ва виждони билан қарор қабул қилишини англатади. Бунда суд ходимларининг масъулияти янада ортади – улар нафақат суд жараёнининг тўғри ташкил этилиши, балки суд ҳокимиятининг шаъни ва обрўсини сақлаш учун ҳам хизмат қиладилар.Конституция қоғоздаги қоидалар мажмуи эмас, балки кундалик ҳаётимизда амал қилинадиган олий мезондир. Айниқса суд ходимлари одоб-ахлоқ, муомала маданияти, шаффофлик, ҳалолликка алоҳида эътибор қаратиши лозим. Чунки давлат органи ходимлари фуқаролар учун ўрнак бўлишлари даркор. Буларнинг барчаси конституциявий қадриятларга содиқликнинг амалий кўринишидир. Конституция таълимоти суд жараёнларида ҳар бир баённома, ҳар бир протсессуал ҳаракат ва ҳар бир қарорнинг моҳиятида акс этиши зарур.

Ўзбекистон Конституцияси – адолатли жамият барпо этиш йўлида бош ҳарита вазифасини ўтайди. Суд ходимлари эса ушбу олий ҳужжатнинг назарий моҳиятини ҳаётга татбиқ этувчи энг муҳим бўғиндир. Конституцияга садоқат, уни чуқур билиш ва амалиётда тўғри қўллаш – суд тизимининг энг катта масъулияти, энг юксак шарафи десак адашмаган бўламиз.

Бухоро туманлараро маъмурий суди

Архив мудири                                                                                   С.Ғайбуллоев

СУД ТИЗИМИ, ДАВЛАТ ОРГАНЛАРИ ВА ФУҚАРОЛАР ЎРТАСИДАГИ МУНОСАБАТЛАРДА АДОЛАТЛИЛИК

Ўзбекистон суд тизими, давлат органлари ва фуқаролар ўртасидаги муносабатлар жамиятнинг ҳуқуқий ривожланишини белгиловчи энг муҳим тамойиллар асосида шаклланади. Мустақиллик йилларида суд-ҳуқуқ соҳасида амалга оширилган ислоҳотлар давлат ҳокимияти тармоқларининг ўзаро мувозанатини таъминлаш, одил судловнинг чинакам кафолатларини яратиш ҳамда фуқароларнинг конституциявий ҳуқуқларини ишончли ҳимоя қилишга хизмат қилди. Бугун суд тизими нафақат қонун ижросининг таъминловчиси, балки жамиятда адолат, тенглик ва ҳуқуқий маданиятни шакллантирувчи марказий институт сифатида алоҳида ўрин эгаллайди.

Суд органларининг асосий вазифаси – ҳуқуқи бузилган фуқароларнинг шаъни ва қадр-қимматини тиклаш, низоларни қонуний тартибда ҳал этиш, ҳар қандай масалада холис ва мустақил ёндашувда туришдир. Шу боис суд тизими давлат ҳокимиятининг алоҳида, мустақил тармоғи сифатида фаолият юритади. Бу мустақиллик суд қарорларининг адолатли чиқишини таъминлайди, бошқа давлат органлари ёки мансабдор шахсларнинг таъсиридан ҳимоя қилади. Судлар фақат қонун ва виждон асосида ҳукм чиқаради, бу эса давлат бошқарувидаги адолат тамойилларининг амалда ишлашига хизмат қилади.

Давлат органлари ва суд тизими ўртасидаги муносабатлар ҳам ўзига хос ҳуқуқий меъёрларга эга. Давлат идоралари, қандай мавқега эга бўлишидан қатъи назар, суд томонидан белгиланган тартиблар ва талабларни бажариши, судга мурожаатлар бўйича барча зарур маълумотларни ўз вақтида тақдим этиши шарт. Бу тартиб давлат бошқарувида шаффофлик, жавобгарлик ва тартибни таъминлайди. Судлар эса ўз навбатида давлат органларининг қарор ва хатти-ҳаракатлари устидан назорат функсиясини бажаради. Фуқаролар томонидан маъмурий органларнинг қарорлари бўйича берилган шикоятларнинг кўриб чиқилиши, уларни қонунийлик нуқтаи назаридан ўрганиш, зарур бўлса, уларни бекор қилиш ёки ўзгартириш – давлат органлари фаолиятида интизом, қонунийлик ва масъулиятни мустаҳкамлайди. Бу жараён давлат ҳокимияти тизимида мувозанатни сақлайди, яъни ўзаро назорат ва мувозанат принципи амалда ишлашига имкон яратади.

Суд тизими ва фуқаролар ўртасидаги муносабатлар эса жамиятда адолатга бўлган ишончнинг мезони десак адашмаган бўламиз. Ҳар бир фуқаро, ким бўлишидан қатъи назар, суд ҳимоясига мурожаат қилиш ҳуқуқига эга. Судлар томонидан бу ҳуқуқнинг таъминланиши, аризаларни қабул қилишдан тортиб суд мажлисларини ўтказишгача бўлган жараёнларнинг очиқ ва шаффоф бўлиши адолатнинг кўринадиган бўлишини таъминлайди. Суд жараёнларининг асосий қоида сифатида очиқ ўтказилиши ҳам фуқароларнинг суд тизимига бўлган ишончини мустаҳкамлайди.

Суд ходимларининг бу жараёндаги ўрни алоҳида аҳамиятга эга. Суд ходими – суд тизимининг юзидир. Унинг ҳар бир муомаласи, сўзи, хизмат маданияти, холислиги ва эътиборлилиги фуқароларнинг судга бўлган муносабатини белгилайди. Суд жараёнларининг тўғри ташкил этилиши, протсессуал ҳужжатларнинг аниқ расмийлаштирилиши, тарафларга бирдек муносабатда бўлиш, уларнинг ҳуқуқларини тушунтириш, суд залидаги тартиб-интизомни таъминлаш – суд ходимларининг бевосита бурчидир. Суд тизими қанчалик мустақил бўлмасин, жараён қанчалик мукаммал ташкил этилмасин, фуқароларга кўрсатиладиган муносабатнинг одоб-ахлоқ меъёрларига мослиги доимо биринчи ўринда туради.

Суд тизими, давлат органлари ва фуқаролар ўртасидаги ўзаро ҳурмат, ишонч ва қонунийликка асосланган муносабатлар жамиятда ҳуқуқий маданиятнинг юксалишига олиб келади. Фуқароларнинг ўз ҳуқуқларидан хабардорлиги ортиши, давлат органларининг қонуний фаолият юритиши ва суд тизимининг адолатни таминлаши жамият тараққиётининг бош омилларидан биридир. Бугунги кунда мамлакатимизда суд тизимини янада такомиллаштириш, суд-ҳуқуқ ислоҳотларини чуқурлаштириш, одил судловнинг чинакам кафолатларини яратиш борасида кенг кўламли ишлар олиб борилмоқда. Бу ислоҳотларнинг марказида эса инсон манфаатлари, унинг ҳуқуқ ва эркинликларининг ишончли ҳимояси туради.

Адолатни таъминлаш йўлида суд тизимининг масъулияти ниҳоятда юксаклигини англаб етишимиз керак. Суд ходимлари эса бу тизимнинг ички таянчи, одил судловнинг амалда намоён бўлишига хизмат қилувчи фидойи инсонлардир. Уларнинг ҳар бир меҳнати – инсон тақдирига, давлат манфаатига, жамият барқарорлигига бевосита таъсир кўрсатади. Шу боис суд тизимининг ҳар бир бўғини, ҳар бир ходими қонун устуворлиги принципини ўз фаолиятида бош мезон сифатида белгилаши зарур. Фақат шундагина суд тизими, давлат органлари ва фуқаролар ўртасидаги муносабатлар мустаҳкам, адолатли ва ишончли бўлади. Адолат эса жамият тараққиётининг доимий ҳаракатлантирувчи кучи сифатида ўз аҳамиятини ҳеч қачон йўқотмайди.

Бухоро туманлараро маъмурий суди

Архив мудири                                                                   С.Ғайбуллоев

ШАХСИЙ ҲАЁТ ДАХЛСИЗЛИГИ ҲУҚУҚИНИНГ УМУМИЙ ТАВСИФ

Шахсий ҳаёт дахлсизлиги ҳуқуқи – бу шахснинг шахсий ҳаёти, оиласи, яшаш жойи ва бошқа шахсий маълумотларига нисбатан давлат ва бошқаларнинг ноҳуш аралашувидан ҳимоя қилиш ҳуқуқидир. Шахсий ҳаёт дахслизлигини таҳлил қилишдан олдин шахсий ҳаёт аслида нималигини тушуниб етиш лозим. Шахсий ҳаёт инсоннинг ўзига хос, фақат ўзи ва яқинлари билиши мумкин бўлган, ташқи аралашувдан ҳимояланган ҳаётий соҳасидир. У ҳар бир инсоннинг дахлсиз ҳуқуқларидан биридир ва уни давлат ҳам, бошқа шахслар ҳам асоссиз равишда бузишга ҳақли эмас. Авваламбор шахсий ҳаёт дахлсизлиги ҳуқуқида ҳар ким эркин яшаш ҳуқуқига эга. Бу дегани инсон туғилдики унга бериладиган табиий ҳуқуқи яъни шахсий ҳаёт дахлсизлиги ҳуқуқи ҳимоя қилиниши ва шахс бу ҳуқуқидан фойданиши мумкин. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 31-моддасида кўрсатилишича: “Ҳар бир инсон шахсий ҳаётининг дахлсизлиги, шахсий ва оилавий сирга эга бўлиш, ўз шаъни ва қадр-қимматини ҳимоя қилиш ҳуқуқига эга.” Ҳозирги кунда халқаро миқёсда ҳам инсоннинг шаъни ва қадр-қиммати дахлсизлигини ҳимоя қилишнинг янги усуллари жорий қилинмоқда.

Шахсий ҳаёт дахлсизлиги ҳуқуқини таҳлил қилишга уринишлар миллий ва хорижий олимлар орасида мавжуд бўлиб, уларнинг ҳар бир ўзининг муаллифлик таърифи билан тушунтиришга ҳаракат қилган.

Жумладан миллий олимлардан Ҳ.Раҳмонқулов, “Шахсий ҳаёт дахлсизлиги шахсан фуқаронинг хусусиятларига хос, фақат унинг ўзига маълум бўлиши, бошқалар учун номаълум бўлган ва сир сақланиши керак бўлган унинг ҳаёт тарзи, фаолият усуллари, муомалада бўлиш доираси ва шакллари каби шахсий номулкий ҳуқуқларидан ташкил топади” , деган фикрни илгари суради.

И.И.Насриевнинг фикрича, фуқаро шахсий ҳаётининг дахлсизлиги ва сири унга ўзининг индивидуал турмуш фаолиятидаги хулқ-атворини четдан бўладиган аралашувлардан  (қонунда аралашувларга йўл қўйилган ҳоллар бундан мустасно) муҳофаза қилиш имконини берадиган шахсий номулкий ҳуқуқларни бериш орқали таъминланади.

Л.О.Красавчикова шахсий ҳаётга бўлган ҳуқуқни “шахснинг индивидуал ҳаёт фаолиятидаги ўзининг хулқ-атворини унинг шахсий ҳаётига қонунда белгиланган ҳоллардан ташқари, бошқа шахслар томонидан ҳар қандай аралашувни истисно этадиган ўзининг хоҳиши бўйича танлаш эркинилиги”сифатида тавсифлайди.

Ўз навбатида, Р.Смит “прайвеси” “ўзи ҳаёт кечирадиган ҳудудни” (турар-жой, эгалик назарда тутилмоқда), “ўз шахсини”, “ўзи ҳақидаги ахборотни” назорат қилиш ҳуқуқи сифатида кўради.

Фуқаронинг шахсий ҳаёт дахлсизлигига бўлган ҳуқуқи унинг индивидуал турмуш тарзи, ҳаёт фаолиятидаги хатти-ҳаракатлари, юриш-туришларига бошқаларнинг ўзбошимчалик билан аралашишидан ўзларини сақлашни талаб қилади.

Юқоридагилардан келиб чиқиб айтиш мумкинки, шахсий ҳаёт дахлсизлиги ҳуқуқининг моҳияти қуйидаги асосий жиҳатлардан, яъни шахсий ҳаётни ҳимоя қилиш –  оиласини, уй-жойини ҳимоя қилиш, шахсий маълумотлар ҳимояси, ўзини эркин ифода этиш ҳуқуқи, яъни сўз, виждон эркинлиги ҳуқуқларидан иборат. Шахсий ҳаётни ҳимоя қилиш – шахсий ҳаётидаги масалалаларга ҳеч кимнинг аралашмаслиги, унинг маълумотларининг нотўғри ишлатилмаслигини таъминлашни ўз ичига олади. Шахснинг яшаш тарзи, ўзининг оила аъзолари, унинг кўрсатган фаоллиги ёки маълумоти давлат органлари ёки бошқа ташкилотлар томонидан махфий сақланиши керак. Шахсий ҳаёт дахлсизлиги ҳуқуқи фуқаролик ҳуқуқида айни бир модда шаклда муҳофаза қилинмаган. Бу ҳуқуқ шахсий номулкий ҳуқуқлар қаторида ўрганилади. “Фуқаролик ҳуқуқи томонидан тартибга солинадиган мулкий кўринишда бўлмаган шахсий ҳуқуқий муносабатлар икки турга: мулкий муносабатлар билан боғлиқ бўлган шахсий муносабатларга ва мулкий муносабатлар билан боғлиқ бўлмаган шахсий номулкий муносабатларга бўлинади”. Шахсий номулкий муносабатларга олимлар ва шу соҳа мутахассислари ҳар хил ёндашиб, турлича гуруҳларга бўлишади. Улар ўзларининг илмий ишлари, мақолалари, илмий дисертатсияларининг мақсад ва вазифаларига қараб шахсий номулкий муносабатларни турли гуруҳларга таснифлаган ҳолда ўрганишади. Тадқиқотчи сифатида Зокировнинг бу ҳақидаги назарий ёндашувларига қўшилиш мумкин. Шахсий номулкий муносабатларни мулк билан боғлиқ бўлган ва мулк билан боғлиқ бўлмаган муносабатлар каби икки гуруҳга бўлиб ўрганиш анча осон ва тушунарли бўлади. Энди эса шахсий ҳаёт дахлсизлигининг асосий негизини тушунтирадиган бўлсак, барча шахсий номулкий муносабатлар шахсий ҳаёт билан боғлиқ. Шунинг учун ҳам шахсий ҳаёт дахлсизлигига ҳуқуқига оид барча маълумотлар шахсий ҳаёт маълумотарига киради. Ҳар қандай ҳуқуқ соҳаси 3 та таркибий элементдан ташкил топгани сингари, шахсий ҳаёт дахлсизлиги ҳуқуқи ҳам объекти, субъекти ва мазмунига эга. Шахсий дахлсизлик, яшаш ҳуқуқи, шахсий ва оилавий сир, номга, тасвирга,овозга бўлган ҳуқуқ сингари бир қатор ҳуқуқлар шахсий ҳаёт дахсизлиги ҳуқуқининг объекти ҳисобланади. Шахсий ҳаёт дахлсизлиги ҳуқуқининг субъектларига тўхталадиган бўлсак, бир қанча миллий ва хорижий олимларнинг тадқиқотларида жисмоний шахслар, юридик шахслар, ҳаттоки давлатни ҳам субъект сифатида киритишган. Лекин шахсий ҳаёт дахлсизлиги ҳуқуқида деярли барча масала ҳаёт билан боғлиқ бўлганлиги боисидан кўп ҳолларда асосий субъект жисмоний шахслар бўлади. Инсоннинг шаъни , қадр-қиммати эса шахсий ҳаёт дахлсизлиги ҳуқуқининг мазмунини ташкил қилади. Шахсий ҳуқуқ ва эркинликлар тартиби Конституцияда яшаш ҳуқуқи билан бошланади. Бу асосий, инсоннинг табиий ҳуқуқи, шахснинг дахлсизлиги кафолатидир. Табиий ҳуқуқ дейилишига сабаб эса, бу ҳуқуқ инсонга туғилганидан  тақдим этилган ажралмас ҳуқуқи ҳисобланишидир. Эркин яшаш ҳуқуқининг мавжудлиги шахснинг шаъни, қадр-қиммати, шахсий эркинлик ва дахлсизлик ҳуқуқларидан фойдалана олиш имкониятини беради. Ўзбекистон Республикаси Конституциясида давлат томонидан инсон ҳаёти учун яхши муҳитни яратиш ва шахс шаънини ҳимоялаш мажбурияти намоён қилинган. Конституцияга бундай тарбиявий-ахлоқий омиллар амалий маънога эга, яъни шахс ғоясини жамиятнинг энг юқори қадрияти сифатида эътироф этади. Ўлим жазосини бекор қилиниши, инсон ҳуқуқларининг халқаро стандартлари, Республика қонунчилигида ва амалиётида қўлланилаётганлигининг яққол тасдиғидир.

Шахсий маълумотларнинг эгаси розилигисиз йиғиш, сақлаш ва қайта ишлаш ҳолатлари махфийликка тажовузларга ва шахсий маълумотларни суистеъмол қилинишига олиб келиши мумкин. Нотўғри шахсий маълумотларни, ёлғон ёки янглиш маълумотларнинг тарқатилиши эса шахсларнинг обрўсига салбий таъсир қилади ва турли оқибатларни келтириб чиқариши мумкин. Бундай ҳуқуқбузарликлар учун ҳуқуқий ёрдам кўпинча чекланган ёки самарасиздир. Шахсий ҳаёт дахлсизлиги ҳуқуқининг моҳияти ҳам айнан шахсий маълумотларни сақлаш, ҳимоя қилишдан иборат. Инсоннинг шаъни , қадр-қиммати эса шахсий ҳаёт дахлсизлиги ҳуқуқининг мазмунини ташкил қилади. Бу ҳуқуқнинг мазмун моҳияти инсоннинг қадрланиши ҳамда эркин яшаши учун тўсиқлардан ҳимоя қилишдан иборат. Киберҳужумлар ва маълумотларнинг ўғирланиши, интернетда маълумотларнинг ўғирланиши ва бошқа турдаги хавфсизлик таҳдидларига қарши етарли ҳимоя чоралари кўрилмаслиги шахсий ҳаёт дахлсизлиги ҳуқуқига путур етказади. Шахсий маълумотлар тез-тез киберҳужумларга учраб, махфий маълумотларнинг бузилишига олиб келади. Кўпгина ташкилотларда ушбу таҳдидлардан ҳимояланиш учун мустаҳкам хавфсизлик чоралари мавжуд эмас, бу эса шахсий маълумотларни ўғирлаш ва нотўғри фойдаланишга қарши ҳимояни қийинлаштиради. Профессор А.Ниёзовани таъкидлашича: “Шахс дахлсизлигига, номга, турар-жой дахлсизлигига, ўз қиёфаси ва тасвирига, тиббий сирлар, адвокатлик сири, фарзандликка олиш сири, ёзишмалар ва телефондаги сўзлашувларга бўлган ҳуқуқлар бузилганда қонун чиқарувчи ҳимоя эълон қилади, бироқ, жавобгарлик чораларини деярли белгиламайди, айбдорлар шахсий ёки мулкий характерда ҳеч қандай қўшимча бурчларга, ноқулайликларга дучор бўлмайди” . Бу каби фикрлар ҳамон ўз тасдиғини топиб келмоқда. Шунинг учун ҳам шахсий ҳаёт дахлсизлиги ҳуқуқига кўпчилик беъетибор қарашади. Гўёки бу ҳуқуқлари борлигини эсларидан чиқариб қўйишгандек ёки бу ҳуқуқ ҳамма жойда ҳимоя қилинавермаслиги сабабли, кўпчилик бу ҳуқуқ борлиги ҳақида маълумотга эга эмас деб ўйлаб қоласиз. Ижтимоий тармоқ шахсий ҳаёт дахлсизлиги ҳуқуқини хавф остида қолдириши ҳақида кўп қарашлар мавжуд, бироқ ижтимоий тармоқ орқали ўз ҳуқуқини яхши биладиган шахслар бошқаларга шу ҳуқуқларидан фойдаланиш имкониятлари борлигини ўз видеомурожаатлари орқали оммага талқин қилишяпти. Шу орқали кўпчилик билмайдиган ва фойдаланмайдиган ҳуқуқлар амалда ҳам тобора кўп қўлланилишига олиб келмоқда. Шахсий ҳаёт дахлсизлиги ҳуқуқи, умуман олганда, инсоннинг шахсийлигини, эркинлигини ва хавфсизлигини таъминлашга қаратилган. Бу ҳуқуқ нафақат давлат, балки жамият аъзоларининг бир-бирига бўлган ҳурматини таъминлаш учун зарур. Ҳар бир инсоннинг ўз ҳаётини ва махфийлигини сақлаш ҳуқуқи жамиятдаги тинчлик, эркинлик ва адолатни ўрнатишдаги асосий восита ҳисобланади.

Бухоро туманлараро маъмурий суди

Архив мудири                                                                   С.Ғайбуллоев

Davlat ramzlari – xalqning sha’ni, g‘ururi va suverenitetining timsoli

Ҳар бир мустақил давлатнинг ўзига хос рамзлари бўлади. Бу рамзлар нафақат давлатнинг ташқи кўринишдаги белгиси, балки унинг тарихий тажрибаси, миллий руҳияти, маънавий қадриятлари ва дунёқарашининг мужассам ифодасидир. Давлат рамзлари орқали халқнинг ўзлигини англаш, бирликка интилиш, ватанпарварлик туйғуларини мустаҳкамлаш жараёни янада кучаяди. Ўзбекистон мисолида ҳам давлат рамзлари юксак ҳурмат, эҳтиром ҳамда фахр билан қабул қилинади. Чунки улар ўзбек халқининг минг йиллик тарихини, мустақиллик учун олиб борилган курашларини ва бугунги кунга келиб қўлга киритилган улкан ютуқларини ёрқин акс эттиради.

Давлат герби ҳақида тўхталар эканмиз давлат герби ўзида давлатимизнинг тарихий ва табиий бойликларимизни акс эттирилганини гувоҳи бўламиз. Давлат герби – тарих ва табиат уйғунлиги десак ҳам янглишмаган бўламиз. Ўзбекистон Республикасининг Давлат герби мамлакат рамзлари орасида алоҳида ўрин тутади. Гербнинг марказида қанотларини кенг ёзган Ҳумо қуши тасвирланган. Ҳумо халқимиз тасаввурида эзгулик, бахт, эркинлик ва фаровонлик тимсоли сифатида қадимдан эъзозлаб келинган. Унинг қанотлари халқнинг эркинликка интилиши, мустақил фикр юритиши ва мустаҳкам тинчлик истагини ифодалайди. Герб атрофига ғалла бошоқлари ва пахта новдалари ўралиб туради. Ғалла – серҳосиллик, тўкинчилик ва меҳнаткаш халқнинг роҳат-фаровонлигини англатади. Пахта эса Ўзбекистоннинг иқтисодий ҳаётида муҳим ўрин тутадиган, халқнинг меҳнатсеварлигини ифодалайдиган рамз ҳисобланади. Герб тепасида эса саккиз қиррали юлдуз жойлашган бўлиб, унинг марказида ярим ой ва юлдуз тасвирланган. Бу белгилар халқнинг тарихий илдизлари, диний ва маданий анъаналари билан чамбарчас боғлиқ. Шунингдек, герб юзидада тасвирланган Ўзбекистон харитаси ҳам мамлакатнинг бутунлигини, ҳудудий яхлитлигини ва суверенитетини англатади. Қуёш нури эса доимо тараққиёт, янгиланиш ва ёруғ келажак сари интилиш рамзи сифатида талқин этилади. Шу тариқа, герб ўзида табиат, меҳнат, тарих, маънавият ва мустақиллик ғояларини уйғун ҳолда мужассам этган.

Давлат байроғи – тинчлик, эркинлик ва умид рамзи ҳисобланади. Давлат байроғи – юртда яшовчи ҳар бир фуқаро учун энг муқаддас тимсоллардан бири. Ўзбекистон байроғи уч рангдан иборат: мовий, оқ ва яшил чизиқлар. Мовий ранг – осмон мусаффолиги ва ҳаёт манбаи бўлган сув билан боғлиқ. У туркий халқларга хос ранг сифатида миллий ўзликни ифодалайди. Оқ ранг – тинчликнинг, покликнинг, адолатнинг ва ҳалолликнинг тимсоли. Яшил эса табиат, янгиланиш, навқиронлик ва ишончни ифодалайди.

Байроқнинг чап юқори қисмида жойлашган 12 та юлдуз ва ярим ой эса ўзига хос маъно касб этади. Ярим ой кўп асрлик тарихимизда эзгулик ва янгиланиш тимсоли бўлиб келган. Ўн икки юлдуз эса мукаммаллик, юксаклик ва абадийлик ғояларини англатади. Шу билан бирга, у халқимизнинг қадимги тақвим анъаналарига ҳам уйғун келади. Байроқ ранглари ўртасидаги қизил чизиқлар эса куч, ҳаётийлик ва барча рангларни бир-бирига боғлаб турувчи бирликни ифодалайди.

Бугунги кунда Ўзбекистон байроғи халқаро майдонларда, дунёнинг кўплаб ташкилотлари ва мусобақаларида қад ростлаб турибди. Спортчиларимиз ғалаба қозонганида, байроғимиз баланд кўтарилиши халқимизга ғурур бағишлайди. Шу боис байроқ фақат матодан иборат белги эмас, балки халқнинг фахри ва ор-номуси ҳисобланади.

Давлат мадҳияси – халқнинг руҳий қудратидир. Ўзбекистон Республикасининг давлат мадҳияси ватанни мадҳ этувчи, унинг тарихини, бойлигини, келажакка ишончини тараннум этувчи юксак маънавий куйдир. Мадҳиянинг матни Абдулла Орипов қаламига мансуб бўлиб, мусиқаси Мутал Бурҳонов томонидан яратилган. Унинг ҳар бир мисраси халқнинг юрагини жунбушга келтиради, Ватанга муҳаббат, садоқат, жасорат ва бирлик туйғуларини кучайтиради. Мадҳияда Ўзбекистоннинг гўзал табиатига, меҳнаткаш халқига, буюк тарихига ва миллий қадриятларига юксак баҳо берилади. Айниқса, “Ўзбекистон — ватаним маним!” деган сатрлари ҳар бир фуқаро қалбида ғурур уйғотади. Мадҳиянинг янграши расмий тадбирлар, халқаро учрашувлар ва муҳим маросимларнинг ажралмас қисми бўлиб, давлат суверенитетининг асосий рамзларидан бири сифатида ҳурмат билан эъзозланади.

Мустақил бўлган маамлакат учун Давлат рамзларининг аҳамияти жуда муҳим ўрин тутади. Давлат рамзлари фақат расмий ҳужжатлар ёки биноларда акс этадиган белгилар эмас. Улар халқнинг маънавий қудрати, миллий ўзлиги, мустақилликка бўлган ишончи ва садоқатининг ифодаси сифатида катта аҳамиятга эга. Рамзларни ҳурмат қилиш — Ватанни ҳурмат қилиш демакдир. Шу боис давлат рамзларидан фойдаланиш, уларни асраш ва уларга муносиб муносабатда бўлиш ҳар бир фуқаронинг бурчидир. Мактабларда, олий ўқув юртларида ва жамоат жойларида давлат рамзларини ўрганиш, уларнинг маъноси ва тарихини ёшларга тушунтириш муҳим вазифалардан бири ҳисобланади. Чунки рамзлар орқали ёш авлодда ватанпарварлик, бирдамлик ва масъулият туйғулари шаклланади. Рамзлар халқни бирлаштиради, келажакка ишонч бағишлайди ва ҳар бир кишига ўз юртининг бир бўлаги эканини эслатади.

Хулоса қилиб айтганда, давлат рамзлари – ҳар бир миллатнинг тарихий хотираси, ўзига хослиги ва суверенитетининг энг муҳим белгиларидир. Ўзбекистоннинг герби, байроғи ва мадҳияси халқнинг буюк маънавий меросини, мустақиллик учун кураш йўлини, келажакка бўлган ишончини ўзида мужассам этади. Уларни ҳурмат қилиш, қадрлаш ва асраш ҳар биримизнинг ватан олдидаги бурчимиздир. Чунки давлат рамзлари – халқнинг шаъни, ғурури ва ор-номуси демакдир.

Бухоро туманлараро маъмурий суди

Архив мудири                                                                   С.Ғайбуллоев

KORRUPSIYAGA QARSHI KURASH – ADOLAT VA QONUN USTUVORLIGI YO‘LIDAGI ASOSIY BOSQICH

Коррупсия ҳар қандай жамиятнинг сиёсий, иқтисодий ва ижтимоий тузумига жиддий зарар етказадиган, давлатнинг тараққиётини секинлаштирадиган ва фуқароларнинг давлат органларига бўлган ишончини заифлаштирадиган энг хавфли иллатлардан биридир. Бугунги глобаллашув шароитида коррупсияга қарши курашиш нафақат айрим давлатларнинг ички вазифаси, балки бутун дунё ҳамжамиятининг долзарб муаммосига айланган. коррупсия кўлами қанчалик кенг бўлса, жамиятдаги ҳуқуқий онг, адолат принциплари ва қонун устуворлигининг қадри шунчалик пасайиб боради. Шу боисдан, айниқса суд тизими ходимлари учун коррупсияга қарши курашиш доимий эътибор марказида бўлиши, ҳар бир хизмат вазифасида ҳалоллик ва шаффофлик мезонлари устувор бўлиши зарур.

Бугунги кунда Ўзбекистон давлат сиёсатида коррупсияга қарши кураш энг асосий стратегик йўналишлардан бири сифатида белгиланган. Мамлакатимизда “Коррупсияга қарши курашиш тўғрисида”ги қонуннинг қабул қилиниши, коррупсияга қарши курашиш агентлигининг ташкил этилиши, давлат хизматчиларининг одоб-ахлоқ кодекслари, суд-ҳуқуқ ислоҳотлари, очиқлик ва шаффофликни таъминлаш бўйича қабул қилинган қарорлар бу борадаги сиёсий иродани аниқ кўрсатиб бермоқда. Юртимизда сўнгги йилларда давлат бошқарувида очиқликни ошириш, рақобатбардош ва ҳалол муҳитни шакллантириш, электрон хизматлар тизимини ривожлантириш кенг кўламда давом этмоқда. Буларнинг барчаси коррупсиянинг илдизини қуритишга хизмат қилмоқда.

Коррупсияга қарши курашда энг муҳими, жамиятнинг ҳар бир қатламида ҳуқуқий маданиятни юксалтириш, ҳалоллик тамойилларини кучайтириш ва бефарқликнинг олдини олишдир. Коррупсия фақатгина пора олиш ёки бериш билан чегараланиб қолмайди. У мансабдан суиистеъмол қилиш, таниш-билишчилик, манфаатлар тўқнашуви, давлат ресурсларидан нотўғри фойдаланиш каби кўплаб кўринишларга эга. Бундай иллатларнинг олдини олиш учун давлат хизматчилари, айниқса суд тизими вакиллари юқори мас’улият билан ишлаши, ҳар бир қарорида фақат қонун талаблари ва адолат мезонларига амал қилиши зарур.

Суд ҳокимияти жамиятда адолат тимсоли сифатида намоён бўлади. Агар суд органларида коррупсия илдиз отадиган бўлса, давлатнинг бутун ҳуқуқий тизимига бўлган ишонч заифлашади. Шунинг учун суд тизимида коррупсияга қарши курашиш бошқа барча соҳаларга қараганда янада муҳим, янада масъулиятлидир. Судяларнинг мустақиллиги, ҳалоллиги, холислиги — бу фақат касбий талаб эмас, балки давлатнинг ҳуқуқий тизими барқарорлигининг асосидир. Бугунги ислоҳотлар жараёнида суд тизимини модернизатсия қилиш, судяларнинг малакасини ошириш, уларнинг масъулияти ва жавобгарлигини кучайтириш, суд жараёнларини тўлиқ очиқ ва шаффоф қилиш каби чора-тадбирлар бевосита коррупсияга қарши курашнинг самарали усулларидан ҳисобланади.

Шунингдек, коррупсияни камайтиришда рақамли тизимларнинг аҳамияти жуда катта. Электрон суд тизимлари, онлайн мурожаатлар, автоматлаштирилган ариза тақсимлаш тизими, давлат хизматларининг рақамлаштирилиши инсон омилининг камайишига, демак, коррупсион ҳолатлар эҳтимолининг пасайишига олиб келади. Рақамли технологиялар жараёнларнинг шаффофлигига эришишда муҳим восита бўлиб хизмат қилади. Жараёнлар қанчалик ошкора бўлса, коррупсияга имконият шунчалик кам бўлади. Коррупсияга қарши курашда жамоатчилик назоратининг ўрни ҳам беқиёсдир. Фуқароларнинг давлат органлари фаолияти билан боғлиқ маълумотлардан фойдаланиши, жамоатчилик тингловларининг ўтказилиши, очиқ статистик маълумотлар, журналистлар ва блогерларнинг фаол иштироки коррупсион ҳолатларнинг яширин қолишига йўл қўймайди. Коррупсияга қарши курашда фақат давлат органларининг ҳаракатлари эмас, балки фуқароларнинг фаол позитсияси ҳам ҳал қилувчи аҳамиятга эга. Шунинг учун аҳолида ҳалоллик, ватанпарварлик, қонунларга ҳурмат каби қадриятларни шакллантириш – узоқ муддатли стратегик вазифадир.

Коррупсия илдизини бутунлай йўқ қилиш учун инсон омили устида ишлаш ҳам жуда муҳим. Ҳалоллик вакцинаси, ёшлар онгида коррупсияга нафрат уйғотиш, таълим муассасаларида ҳуқуқий маданиятга бағишланган дарслар, тарғибот тадбирлари – буларнинг барчаси жамиятни соғломлаштиради. Ёш авлод қанчалик ҳалол, мас’улиятли ва қонунга ҳурмат руҳида тарбия оладиган бўлса, коррупсияга қарши курашнинг келажаги шунчалик самарали бўлади.

Суд ходими сифатида коррупсияга қарши курашиш бизнинг касбий ва фуқаролик бурчимиздир. Ҳар бир суд ходими ҳалоллик, поклик ва масъулият уйғунлигида фаолият юритиши лозим. Шахсий манфаатдан йироқ, фақат қонун талабларига асосланган фаолият –  энг катта ютуқдир. Суд тизимида фаолият юритаётган ходимлар ўз ишида ҳалоллик мезонлари ва хизмат одоби қоидаларига амал қилган ҳолда, нафақат ўз обрўсини, балки суд тизимининг шаънини ҳам ҳимоя қилади. Шу тариқа, суд органларининг ҳаракати мамлакатда адолат тамойиллари қарор топишига хизмат қилади.

Хулоса қилиб айтганда, коррупсияга қарши кураш – бу бир кунлик ёки бир йил давомида бажариладиган вазифа эмас. Бу узлюксиз жараён, доимий эътибор, сиёсий ирода, жамият ва давлат органларининг биргаликдаги меҳнатини талаб қиладиган мураккаб тизимдир. Коррупсиянинг ҳар қандай кўринишига муросасиз бўлиш, қонун устуворлигини таъминлаш, адолатни ҳаётнинг асосий мезонига айлантириш – бу давлатимиз тараққиётининг пойдевори ҳисобланади. Шу йўлда суд тизими ходимларининг ҳалоллиги, масъулияти ва фидокорлиги энг муҳим омиллар сирасига киради. Бизнинг асосий мақсадимиз – адолатни қарор топтириш, қонун устуворлигини таъминлаш ва коррупсиясиз келажак барпо этишдир.

Бухоро туманлараро маъмурий суди

Архив мудири                                                                   С.Ғайбуллоев

Skip to content