ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ МАЖЛИСИ СЕНАТИНИНГ ҚОНУН ИЖОДКОРЛИГИ ФАОЛИЯТИДА МАҲАЛЛИЙ КЕНГАШ ДЕПУТАТЛАРИНИНГ ИШТИРОКИ
Сўнгги йилларда ҳокимиятнинг халқ сай лаган вакиллик органи, яъни маҳаллий Кенгашларнинг мамлакатимиз иқтисодий, жтимоий-сиёсий ҳаётидаги роли ва аҳамияти тубдан ў згарди.
Уларнинг фаолиятини жонлантириш, ваколатларини янада кенгай тириш, давлат ва жамият бошқаруви ишларида, долзарб аҳамиятга эга бўлган қарор ларни қабул ыилишда иштирокини кучайтириш буйича ишлар давом эттирилмоқда. Парламент олдида ҳам ҳудудий манфаатларни инобатга олиш, маҳаллий Кенгашлар депутатлари ва жамоатчилик вакилларининг фаоллигини янада ошириш бугунги куннинг долзарб масалаларидан бири бў либ қолмоқда. Шу боис, Сенатнинг қонунчилик фаолиятида маҳаллий вакиллик органлари ва парламент юқори палатасининг ҳамкорлик механизмлари яратилган.
Хусусан, “Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Сенати тў ғрисида”ги Конституциявий қонун, “Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Сенатининг Регламенти тўғрисида”ги қонун ва бошқа қонунчилик ҳужжатларига кў ра Қонунчилик палатаси томонидан қабул қилинган ва Сенатга келиб тушган қонунлар унинг тегишли қўмитасида дастлабки тарзда кў риб чиқилади.
Ушбу жараёнда қонун юзасидан давлат органлари, илмий муассаса ва ташкилотлар вакилларидан иборат бў лган ишчи гуруҳи тузилади, мутассади идоралардан фикр-мулоҳазалар олинади, ҳуқуқни қў ллаш амалиёти ў рганилади, халқаро тажриба таҳлил қилинади, қонун ҳуқуқий ва лингвистик экспертизалардан ў тказилади ҳамда бошқа бир
қатор ишлар амалга оширилади.
Шу билан бирга, Сенат қў митаси умумдавлат ва ҳудудий манфаатлар мутаносиблигини таъминлаш ҳамда муҳокамаларни ташкил қилиш учун қонунни жойлардаги сенаторларга юборади.
Бу борада, табиийки савол туғилади.Нима учун Сенатда кў риб чиқилаётган қонун маҳаллий Кенгашларга юборилади? Қандай сабабларга кў ра қонун лойиҳа пайтида эмас ёки Қонунчилик палатасида кў рилаётган босқичда эмас, ай нан Сенат томонидан кўрилаётган жараёнда юборилмоқда?
Биринчидан, Сенат ҳудудий вакиллик органи ҳисобланади. Шунинг учун Сенат муҳим аҳамиятга эга бў лган қарорларни қабул қилишда, албатта, ҳудудий манфаатларни инобатга олиши лозим.
Иккинчидан, қонун ижодкорлиги узоқ давом этадиган мураккаб жараён бў лганлиги сабабли қонун лой иҳаси ташаббус қилингандан бошлаб, турли ҳил босқичларни босиб ўтади.
Жумладан, қонун лой иҳаси қонунчилик ташаббуси ҳуқуқи субъектлари томонидан ишлаб чиқилиб, тегишли вазирлик ва идоралар билан келишилади, жамоатчилик муҳокамасига қў й илади, Қонунчилик палатасига киритилади, Қонунчилик палатасида қонун лой иҳаси учта ў қишда кў риб чиқилади ва қабул қилинади.
Ушбу жараёнларда қонун такомилига етказилади. Натижада Сенатга келиб тушган қонун қонунчилик ташаббуси ҳуқуқи субъекти томонидан ишлаб чиқилган қонундан кескин фарқ қилиши мумкин. Шунинг учун ҳам қонунни қабул қилишда ҳудудий манфаатларни инобатга олишни айнан Сенат томонидан кўриб чиқилаётган босқичда таъминлаш мақсадга мувофиқ ҳисобланади. Кўп ҳолларда Сенат қонунни маъқуллайди ёки рад этади, қонун матнини ў згартиришга ҳақли эмас, шундай экан нима учун у қонунларни муҳокама этади ва экспертлардан таклифлар олади, деган фикрлар билдирилади.
Ҳақиқатдан ҳам амалдаги қонунчиликка кўра, Сенат қонунни маъқуллай ди ёки уни рад этиш ҳақида қарор қабул қилади. Ай нан, қонунни маъқуллаш ёки уни рад этиш ҳақидаги ҳулосага келиш учун ҳам қонун Сенатнинг масъул қў митаси томонидан дастлабки тарзда кўриб чиқилади.
Бугунги кунга келиб, маҳаллий Кенгаш депутатларининг жамиятдаги роли ва масълияти ошди, Кенгашлар ишини ташкилий ва техник жиҳатдан таъминлайдиган доимий асосда фаолият юритувчи котибиятлар ташкил этилди, шу билан бирга қонунлар сифатига қў й иладиган талаблар ҳам янада кучайди.
Бу эса, ў з навбатида, маҳаллий Кенгаш депутатларининг қонунлар қабул қилиниши-даги иштироки ва фаоллигини таъминловчи механизмни янада такомиллаштириш за-руратини келтириб чиқаради.
Фикримизча, депутатлик корпусини қонун ижодкорлиги жараёнидаги фаоллигини таъминлаш мақсадида ҳар бир маҳаллий Кенгаш Сенат томонидан дастлабки тарзда кўриб чиқилаётган қонунлар муҳокамасида депутатлар фаол иштирок этиши масалаларини тартибга соладиган ў з низомларини ишлаб чиқиши ва тасдиқлаши лозим бўлади. Албатта мазкур таклиф амалга ошириладиган бўлса, бу борада ягона ҳуқуқни қўллаш амалиётини таъминлаш учун Сенат Кенгаши томонидан намунавий низом тасдиқланиши талаб этилади. Бундан ташқари, қонун бутун ҳудуд манфаатларига тааллуқли бў лишини инобатга олиб, уни маҳаллий Кенгаш сессияларида кўриб чиқиш амалиётини жорий этиш лозим.
Мазкур жараёнга кенг жамоатчиликни жалб қилиш муҳим аҳамият касб этади. Сенатнинг қонун ижодкорлиги фаолиятида маҳаллий Кенгаш депутатлари иштирокининг самарадорлиги янада оширилиши қонунлар қабул қилинишида ҳудудий манфаатлар таъминланишига хизмат қилади.
Муллабаева Гўзал Мухтаровна,
Ҳусенов Жалолиддин Фарходович,
Бухоро вилоят маъмурий судининг судьялари