Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.Мирзиёев 2022 йил 20 декабрдаги Ўзбекистон Республикаси Олий мажлиси ва Ўзбекистон халқига йўллаган Мурожаатномасида маъмурий судларга аълоҳида тўхталиб ўтилди. Ушбу мурожаатномадаги тўхталиб ўтилган масалалар юзасидан Бухоро вилоят Бухоро туманлараро маъмурий суди судьялари томонидан Бухоро вилоятидаги маҳаллаларда тарғибот ишлари олиб борилди.
Жумладан, 2022 йил 24 декабрь куни Бухоро туманлараро маъмурий суди раиси А.Бобомуродов ва судьялари М.Мансуров, О.Ражабов, У.Кадиров ҳамда Бухоро туманлараро маъмурий судининг судья ёрдамчиси Ё.Мухиддиновлар томонидан Бухоро шаҳридаги “Абдухолиқ Ғиждувоний” маҳалла фуқаролар йиғини биносида аҳолига Ўзбекистон Республикаси Президентининг мурожаатномасида тўхталиб ўтилган масалалар бўйича, яъни
Инсон ҳуқуқ ва эркинликларини ишончли ҳимоя қилиш давлатнинг конститутциявий мажбурияти сифатида белгиланиши лозимлиги,
сўнги йилларда суд-ҳуқуқ тизимида адолат ўрнатиш бўйича кўп иш қилингани таъкидланганлиги тўғрисида маъруза қилинди.
Бундан ташқари, Ўзбекистон Республикаси Президентининг Мурожаатномасида янги тизим доирасида қуйидагиларга тўхталиб ўтилди. Жумладан:
Одамларнинг судма суд сарсон бўлиб юришларига барҳам берилиши;
Маъмурий судларга ҳоким қароридан норози бўлиб, мурожаат қилинганида ишларни экстериториал тартибда, яъни бошқа ҳудудда ҳам кўриш жорий қилиниши;
Ўзбекистонда мулк ва инвестициянинг ҳимоясини кўчайтириш мақсадида Халқаро тижорат судини ташкил этиш бўйича ҳам амалий ишлар бошланганлиги;
ҳақида Ўзбекситон Республикаси Президенти Ш.Мирзиёев томонидан таъкидлаб ўтилганлиги Бухоро туманлараро маъмурий суди судьялари томонидан “Абдухолиқ Ғиждувоний” маҳалла фуқаролар йиғини аҳолисига етказилди.
Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.Мирзиёев 2022 йил 20 декабрь кунидаги Ўзбекистон Республикаси Олий мажлиси ва Ўзбекистон халқига йўллаган Мурожаатномасида маъмурий судларга аълоҳида тўхталиб ўтилди. Ушбу мурожаатномадаги тўхталиб ўтилган масалалар юзасидан Бухоро вилоят маъмурий суди судьялари томонидан Бухоро вилоятидаги маҳаллаларда тарғибот ишлари олиб борилди.
Жумладан, 2022 йил 22 декабрь куни Бухоро вилоят маъмурий суди судьяси И.Холов томонидан Бухоро шаҳридаги “Кўксарой” маҳалла фуқаролар йиғини биносида аҳолига Ўзбекистон Республикаси Президентининг мурожаатномасида тўхталиб ўтилган масалалар бўйича, яъни
– Инсон ҳуқуқ ва эркинликларини ишончли ҳимоя қилиш давлатнинг конститутциявий мажбурияти сифатида белгиланиши лозимлиги,
– сўнги йилларда суд-ҳуқуқ тизимида адолат ўрнатиш бўйича кўп иш қилингани таъкидланганлиги тўғрисида маъруза қилинди.
Бундан ташқари, Ўзбекистон Республикаси Президентининг Мурожаатномасида янги тизим доирасида қуйидагиларга тўхталиб ўтилди. Жумладан:
Одамларнинг судма суд сарсон бўлиб юришларига барҳам берилиши;
Маъмурий судларга ҳоким қароридан норзи бўлиб, мурожаат қилинганида ишларни экстерриториал тартибда, яъни бошқа ҳудудда ҳам жорий қилиниши;
Ўзбекистонда мулк ва инвестициянинг ҳимоясини кўчайтириш мақсадида Халқаро тижорат судини ташкил этиш бўйича ҳам амалий ишлар бошланганлиги;
ҳақида Ўзбекситон Республикаси Президенти Ш.Мирзиёев томонидан таъкидлаб ўтилганлиги Бухоро вилоят маъмурий суди судьялари томонидан “Кўксарой”маҳалла фуқаролар йиғини аҳолисига етказилди.
Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.Мирзиёев 2022 йил 20 декабрь кунидаги Ўзбекистон Республикаси Олий мажлиси ва Ўзбекистон халқига йўллаган Мурожаатномасида маъмурий судларга аълоҳида тўхталиб ўтилди. Ушбу мурожаатномадаги тўхталиб ўтилган масалалар юзасидан Бухоро вилоят маъмурий суди судьялари томонидан Бухоро вилоятидаги маҳаллаларда тарғибот ишлари олиб борилди.
Жумладан, 2022 йил 22 декабрь куни Бухоро вилоят маъмурий суди судьялари Г.Муллабаева, Б.Садуллаев, Ж.Ҳусенов ҳамда Бухоро вилоят маъмурий судининг судья катта ёрдамчиси А.Қодировлар томонидан Бухоро шаҳридаги С.Бохарзий маҳалла фуқаролар йиғини биносида аҳолига Ўзбекистон Республикаси Президентининг мурожаатномасида тўхталиб ўтилган масалалар бўйича, яъни
– Инсон ҳуқуқ ва эркинликларини ишончли ҳимоя қилиш давлатнинг конститутциявий мажбурияти сифатида белгиланиши лозимлиги,
– сўнги йилларда суд-ҳуқуқ тизимида адолат ўрнатиш бўйича кўп иш қилингани таъкидланганлиги тўғрисида маъруза қилинди.
Бундан ташқари, Ўзбекистон Республикаси Президентининг Мурожаатномасида янги тизим доирасида қуйидагиларга тўхталиб ўтилди. Жумладан:
Одамларнинг судма суд сарсон бўлиб юришларига барҳам берилиши;
Маъмурий судларга ҳоким қароридан норзи бўлиб, мурожаат қилинганида ишларни экстерриториал тартибда, яъни бошқа ҳудудда ҳам жорий қилиниши;
Ўзбекистонда мулк ва инвестициянинг ҳимоясини кўчайтириш мақсадида Халқаро тижорат судини ташкил этиш бўйича ҳам амалий ишлар бошланганлиги;
ҳақида Ўзбекситон Республикаси Президенти Ш.Мирзиёев томонидан таъкидлаб ўтилганлиги Бухоро вилоят маъмурий суди судьялари томонидан С.Бохарзий маҳалла фуқаролар йиғини аҳолисига етказилди.
Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.Мирзиёев 2022 йил 20 декабрь кунидаги Ўзбекистон Республикаси Олий мажлиси ва Ўзбекистон халқига йўллаган Мурожаатномасида маъмурий судларга аълоҳида тўхталиб ўтилди. Ушбу мурожаатномадаги тўхталиб ўтилган масалалар юзасидан Бухоро вилоят маъмурий суди судьялари томонидан Бухоро вилоятидаги маҳаллаларда тарғибот ишлари олиб борилди.
Жумладан, 2022 йил 22 декабрь куни Бухоро вилоят маъмурий суди судьялари Г.Муллабаева, Б.Садуллаев, Ж.Ҳусенов ҳамда Бухоро вилоят маъмурий судининг судья катта ёрдамчиси А.Қодировлар томонидан Бухоро шаҳридаги Кўкалдош маҳалла фуқаролар йиғини биносида аҳолига Ўзбекистон Республикаси Президентининг мурожаатномасида тўхталиб ўтилган масалалар бўйича, яъни
– Инсон ҳуқуқ ва эркинликларини ишончли ҳимоя қилиш давлатнинг конститутциявий мажбурияти сифатида белгиланиши лозимлиги,
– сўнги йилларда суд-ҳуқуқ тизимида адолат ўрнатиш бўйича кўп иш қилингани таъкидланганлиги тўғрисида маъруза қилинди.
Бундан ташқари, Ўзбекистон Республикаси Президентининг Мурожаатномасида янги тизим доирасида қуйидагиларга тўхталиб ўтилди. Жумладан:
Одамларнинг судма суд сарсон бўлиб юришларига барҳам берилиши;
Маъмурий судларга ҳоким қароридан норзи бўлиб, мурожаат қилинганида ишларни экстерриториал тартибда, яъни бошқа ҳудудда ҳам жорий қилиниши;
Ўзбекистонда мулк ва инвестициянинг ҳимоясини кўчайтириш мақсадида Халқаро тижорат судини ташкил этиш бўйича ҳам амалий ишлар бошланганлиги;
ҳақида Ўзбекситон Республикаси Президенти Ш.Мирзиёев томонидан таъкидлаб ўтилганлиги Бухоро вилоят маъмурий суди судьялари томонидан Кўкалдош маҳалла фуқаролар йиғини аҳолисига етказилди.
Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.Мирзиёев 2022 йил 20 декабрь кунидаги Ўзбекистон Республикаси Олий мажлиси ва Ўзбекистон халқига йўллаган Мурожаатномасида маъмурий судларга аълоҳида тўхталиб ўтилди. Ушбу мурожаатномадаги тўхталиб ўтилган масалалар юзасидан Бухоро вилоят маъмурий суди судьялари томонидан Бухоро вилоятидаги маҳаллаларда тарғибот ишлари олиб борилди.
Жумладан, 2022 йил 22 декабрь куни Бухоро вилоят маъмурий суди судьялари Г.Муллабаева, Б.Садуллаев, Ж.Ҳусенов ҳамда Бухоро вилоят маъмурий судининг судья катта ёрдамчиси А.Қодировлар томонидан Бухоро шаҳридаги Алишер Навоий маҳалла фуқаролар йиғини биносида аҳолига Ўзбекистон Республикаси Президентининг мурожаатномасида тўхталиб ўтилган масалалар бўйича, яъни
– Инсон ҳуқуқ ва эркинликларини ишончли ҳимоя қилиш давлатнинг конститутциявий мажбурияти сифатида белгиланиши лозимлиги,
– сўнги йилларда суд-ҳуқуқ тизимида адолат ўрнатиш бўйича кўп иш қилингани таъкидланганлиги тўғрисида маъруза қилинди.
Бундан ташқари, Ўзбекистон Республикаси Президентининг Мурожаатномасида янги тизим доирасида қуйидагиларга тўхталиб ўтилди. Жумладан:
Одамларнинг судма суд сарсон бўлиб юришларига барҳам берилиши;
Маъмурий судларга ҳоким қароридан норзи бўлиб, мурожаат қилинганида ишларни экстерриториал тартибда, яъни бошқа ҳудудда ҳам жорий қилиниши;
Ўзбекистонда мулк ва инвестициянинг ҳимоясини кўчайтириш мақсадида Халқаро тижорат судини ташкил этиш бўйича ҳам амалий ишлар бошланганлиги;
ҳақида Ўзбекситон Республикаси Президенти Ш.Мирзиёев томонидан таъкидлаб ўтилганлиги Бухоро вилоят маъмурий суди судьялари томонидан Алишер Навоий маҳалла фуқаролар йиғини аҳолисига етказилди.
Бухоро вилоят юридик техникумининг мажлислар залида Бухоро вилоят маъмурий судининг судьялари томонидан Ўзбекистон Республикаси Олий судининг 2022 йил 25 ноябрь кунидаги №11-31-22-сонли хатидаги Ўзбекистон Республикаси Конституцияси кабул килинганлигининг 30 йиллиги кенг нишонлаш ҳамда Конституциямизнииг мазмун-мохиятини чукур ўрганиш, инсон ва фукароларнинг асосий хуқуклари, эркинликлари ва бурчлари, давлат ҳокимиятининг ташкил этилиши асослари ва суд тизимига оид нормаларни мухокама қилиш мавзусида давра суҳбати ўтказилди.
Йиғилишда раислик қилувчи Бухоро вилоят юридик техникуми директори И.Исматов сўзни очиб, кун тартибидаги масала юзасидан Бухоро вилоят маъмурий судининг судьяси Г.Муллабаевага маъруза учун сўз берди.
Мамлакатда суд тизимини демократлаштириш, судлар фаолияти шаффофлигини таъминлаш, аҳоли билан мулоқотни кенгайтириш ва одил судловни амалга оширишда жамоатчилик ролини кучайтиришга қаратилган салмоқли ишлар бажарилди.
Ўзбекистон Республикаси Олий судининг 2022 йил 25 ноябрь кунидаги №11-31-22-сонли хати орқали Ўзбекистон Республикаси Конституцияси кабул килинганлигининг 30 йиллиги кенг нишонлаш ҳамда асосий қонунимизнинг ҳаётимиздаги ўрни ва ахамиятини тарғиб этиш, юртдошларимиз, айникса, ёшларимиз қалбида қонунга ҳурмат, ватанга меҳр ва садоқат туйғусини кучайтириш, уларнинг ҳукукий онги ва маданиятини ошириш мақсадида
– судларда барча судья ва ходимлар иштирокида семинар ва давра сухбатлари етказиб, Конституциямизнииг мазмун-мохиятини чукур ўрганиш, инсон ва фукароларнинг асосий хуқуклари, эркинликлари ва бурчлари, давлат ҳокимиятининг ташкил этилиши асослари ва суд тизимига оид нормаларни мухокама қилиш;
– худуддаги олий таълим муассасалари, академик лицей ва техникумлар, мактаблар ва махаллаларда Конституциянинг мазмуни ва ахамияти, унинг янгиланиш жараёни долзарблиги масалаларига оид тарғибот тадбирларини ўтказиш, бунда, судьялар ўзлари ўқиб битирган мактаб ёки билим юртларида ўқувчи ва талабалар билан учрашувлар ташкил этишга эътибор каратиш белгиланган.
Тарғибот ўтказишдан асосий мақсад – Конституциямизнииг мазмун-мохиятини чукур ўрганиш ва охирги ўзгартиш ва қўшимчалар ҳақида тўлиқ хабардор қилиш, бу орқали суд ҳокимияти органларига ишончни оширишдан иборат.
Ўзбекистон Республикаси Конститутциясига қуйидагича ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида қонун лойиҳаси ишлаб чиқилган.
1-модда. Ўзбекистон-суверен республика, ҳуқуқий, ижтимоий, дунёвий, демократик давлат. Давлатнинг Ўзбекистон Республикаси ва Ўзбекистон деган номлари бир маънони англатади;
3) 13 ва 14-моддалар уйидаги таҳрирда баён этилсин:
13-модда. Ўзбекистон Республикасида демократия умуминсоний принципларга асосланади, уларга увофик инсон, унинг хдёти. эркиялиги, шаъни, кадр-киммати ва бошка ажралмас ҳуқуқлари одни кадрият ҳисобланади.
Инсоннинг шаъни ва қадр-қимматини, ҳуқуқ ва эркинликларини ҳурмат қилиш, уларга рио этиш уларни ҳимоя қилиш давлатнинг мажбуриятидир.
Инсоннинг ҳуқуқ ва эркинликлари бевосита амал қилади, қонунларнинг маъносини, мазмуни ва қўлланилиши давлат органларининг, фуқаролар ўзини ўзи бошқариш органларининг ва улар мансабдор шахсларининг фаолиятини белгилайди.
Инсонга нисбатан ҳуқуқий таъсир чораси давлат органи томонидан кўзланадиган қонуний мақсадга эришиш учун етарли бўлиши хамда манфаатдор шахсларга имкон қадар кийинчилик туғдирмаслиги керак.
Инсоннинг давлат органлари билан ўзаро муносабатларнда қонунчиликда юзага келадиган бартараф этиб бўлмайдиган барча қарама- каршиликлар ва ноаниқликлар инсон фойдаснга талқин килинади.
Демократик ҳуқуқ ва эркинликлар Конституция ва қонунлар билан химоя қилинади.
14-модда. Давлат ўз фаолиятини инсон фаровонлигини хамда жамиятнинг барқарор ривожланишини кўзлаб, ижтимоий адолат ва қонунийлик принциплари асосида амалга оширади;
4) 15-модда:
қуйидаги мазмундаги иккинчи қисм билан тўлдирилсин:
Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси олий юридик кучга эга бўлиб, тўғридан-тўғри амал килади ва Ўзбекистон Республикасининг бутун худудида қўлланилади.
16-модданинг биринчи қисми қуйидаги таҳрирда баён этилсин:
Ушбу Конституциянинг бирорта қоидаси инсон ва фуқаронинг
ҳуқуқ хамда эркинликларига, Ўзбекистан Республикасининг ҳуқуқ ва манфаатларига, ушбу Конституциянинг биринчи бўлимида назарда тутилган асосий принципларга ва қоидаларга зарар етказадиган тарзда талқин этилиши мумкин эмас;
6) 17-модданинг:
биринчи қисми куйидаги мазмундаги биринчи ва иккинчи қисмлар билан алмаштирилсин:
Ўзбекистан Республикаси халқаро муносабатларнинг тўла ҳуқуқли субъектидир. Унинг ташқи сиёсати инсон ҳуқуқлари ва эркинликларини хурмат қилиш, давлатларнинг суверен тенглиги, куч ишлатмаслик ёки куч билан таҳдид қилмаслик, чегараларнинг бузилмаслиги, давлатларнинг худудий яхлитлиги, низоларни тинч йул билан ҳал этиш, бошка давлатларнинг ички ишларига аралашмаслик қоидаларига ва халқаро ҳуқуқнинг умумэътироф этилган бошқа қоидалари ва нормаларига асосланади.
Ўзбекистон барча давлатлар билан дўстона ва тинчликсеварлик ташқи сиёсатини олиб боради;
18-модда:
қуйидаги мазмундаги биринчи ва иккинчи қисмлар билан тўлдирилсин:
Ўзбекистон Республикасида инсон хамда фукаронинг ҳуқуқлари ва эркинликлари халқаро ҳуқуқнинг умумэътироф этилган нормаларига биноан хамда мазкур Конституцияга мувофик эътироф этилади ва кафолатланади.
Инсоннинг кадр-киммати, асосий ҳуқуқ ва эркинликлари дахлсиз, ажралмасдир ва улар ҳар кимга туғилганидан бошлаб тегишли бўлади.
биринчи ва иккинчи қисмлари тегишинча учинчи ва тўртинчи қисмлар деб хисоблансин;
8) 20-модда куйидаги таҳрирда баён этилсин:
20-модда. Фукаро ўз ҳуқуқ ва эркинликларини амалга оширишда бошқа шахсларнинг, жамият хамда давлатнинг ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатларига путур етказмаслиги шарт.
Инсоннинг ҳуқуқ ва эркинликлари факат қонун билан ва бошка шахсларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини, шунингдек жамоат хавфсизлигини ва тартибини таъминлаш учун зарур бўлган доирада чекланиши мумкин;
9) 22-модда қуйидаги тахрирда баён этилсин:
22-модда. Ўзбекистан Республикаси ўз худудида хам, унинг ташқарисида хам ўз фуқароларини ҳимоя қилиш ва уларга ҳомийлик кўрсатишни кафолатлайди.
Ўзбекистон Республикаси Конститутциясининг шу каби бошқа моддаларига ҳам ўзгартишлар киритилган.
Бундан мақсад эса Конституциямизнииг мазмун-мохиятини чуқур ўрганиш, инсон ва фукароларнинг асосий хуқуклари, эркинликлари ва бурчлари, давлат ҳокимиятининг ташкил этилиши асослари ва суд тизимига оид нормаларни мухокама қилиш ва ўрганиш ҳисобланади.
Кун тартибидаги масала юзасидан вилоят маъмурий суди судьялари Б.Садуллаев, Ж.Ҳусенов ва И.Холовлар ҳам ўз фикрларини билдирдилар.
Йиғилиш иштирокчилари томонидан берилган саволларга аниқ, содда мазмунда тушунтириш берилиб, уларнинг фикр ва мулоҳазалар инобатга олинди.
Бухоро вилоят юридик техникумининг мажлислар залида Бухоро вилоят маъмурий судининг судьялари томонидан Ўзбекистон Республикаси Олий судининг 2022 йил 25 ноябрь кунидаги №11-31-22-сонли хатидаги Ўзбекистон Республикаси Конституцияси кабул килинганлигининг 30 йиллиги кенг нишонлаш ҳамда Конституциямизнииг мазмун-мохиятини чукур ўрганиш, инсон ва фукароларнинг асосий хуқуклари, эркинликлари ва бурчлари, давлат ҳокимиятининг ташкил этилиши асослари ва суд тизимига оид нормаларни мухокама қилиш мавзусида давра суҳбати ўтказилди.
Йиғилишда раислик қилувчи Бухоро вилоят юридик техникуми директори И.Исматов сўзни очиб, кун тартибидаги масала юзасидан Бухоро вилоят маъмурий судининг судьяси Б.Садуллаевга маъруза учун сўз берди.
Мамлакатда суд тизимини демократлаштириш, судлар фаолияти шаффофлигини таъминлаш, аҳоли билан мулоқотни кенгайтириш ва одил судловни амалга оширишда жамоатчилик ролини кучайтиришга қаратилган салмоқли ишлар бажарилди.
Ўзбекистон Республикаси Олий судининг 2022 йил 25 ноябрь кунидаги №11-31-22-сонли хати орқали Ўзбекистон Республикаси Конституцияси кабул килинганлигининг 30 йиллиги кенг нишонлаш ҳамда асосий қонунимизнинг ҳаётимиздаги ўрни ва ахамиятини тарғиб этиш, юртдошларимиз, айникса, ёшларимиз қалбида қонунга ҳурмат, ватанга меҳр ва садоқат туйғусини кучайтириш, уларнинг ҳукукий онги ва маданиятини ошириш мақсадида
– судларда барча судья ва ходимлар иштирокида семинар ва давра сухбатлари етказиб, Конституциямизнииг мазмун-мохиятини чукур ўрганиш, инсон ва фукароларнинг асосий хуқуклари, эркинликлари ва бурчлари, давлат ҳокимиятининг ташкил этилиши асослари ва суд тизимига оид нормаларни мухокама қилиш;
– худуддаги олий таълим муассасалари, академик лицей ва техникумлар, мактаблар ва махаллаларда Конституциянинг мазмуни ва ахамияти, унинг янгиланиш жараёни долзарблиги масалаларига оид тарғибот тадбирларини ўтказиш, бунда, судьялар ўзлари ўқиб битирган мактаб ёки билим юртларида ўқувчи ва талабалар билан учрашувлар ташкил этишга эътибор каратиш белгиланган.
Тарғибот ўтказишдан асосий мақсад – Конституциямизнииг мазмун-мохиятини чукур ўрганиш ва охирги ўзгартиш ва қўшимчалар ҳақида тўлиқ хабардор қилиш, бу орқали суд ҳокимияти органларига ишончни оширишдан иборат.
Ўзбекистон Республикаси Конститутциясига қуйидагича ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида қонун лойиҳаси ишлаб чиқилган.
1-модда. Ўзбекистон-суверен республика, ҳуқуқий, ижтимоий, дунёвий, демократик давлат. Давлатнинг Ўзбекистон Республикаси ва Ўзбекистон деган номлари бир маънони англатади;
3) 13 ва 14-моддалар уйидаги таҳрирда баён этилсин:
13-модда. Ўзбекистон Республикасида демократия умуминсоний принципларга асосланади, уларга увофик инсон, унинг хдёти. эркиялиги, шаъни, кадр-киммати ва бошка ажралмас ҳуқуқлари одни кадрият ҳисобланади.
Инсоннинг шаъни ва қадр-қимматини, ҳуқуқ ва эркинликларини ҳурмат қилиш, уларга рио этиш уларни ҳимоя қилиш давлатнинг мажбуриятидир.
Инсоннинг ҳуқуқ ва эркинликлари бевосита амал қилади, қонунларнинг маъносини, мазмуни ва қўлланилиши давлат органларининг, фуқаролар ўзини ўзи бошқариш органларининг ва улар мансабдор шахсларининг фаолиятини белгилайди.
Инсонга нисбатан ҳуқуқий таъсир чораси давлат органи томонидан кўзланадиган қонуний мақсадга эришиш учун етарли бўлиши хамда манфаатдор шахсларга имкон қадар кийинчилик туғдирмаслиги керак.
Инсоннинг давлат органлари билан ўзаро муносабатларнда қонунчиликда юзага келадиган бартараф этиб бўлмайдиган барча қарама- каршиликлар ва ноаниқликлар инсон фойдаснга талқин килинади.
Демократик ҳуқуқ ва эркинликлар Конституция ва қонунлар билан химоя қилинади.
14-модда. Давлат ўз фаолиятини инсон фаровонлигини хамда жамиятнинг барқарор ривожланишини кўзлаб, ижтимоий адолат ва қонунийлик принциплари асосида амалга оширади;
4) 15-модда:
қуйидаги мазмундаги иккинчи қисм билан тўлдирилсин:
Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси олий юридик кучга эга бўлиб, тўғридан-тўғри амал килади ва Ўзбекистон Республикасининг бутун худудида қўлланилади.
16-модданинг биринчи қисми қуйидаги таҳрирда баён этилсин:
Ушбу Конституциянинг бирорта қоидаси инсон ва фуқаронинг
ҳуқуқ хамда эркинликларига, Ўзбекистан Республикасининг ҳуқуқ ва манфаатларига, ушбу Конституциянинг биринчи бўлимида назарда тутилган асосий принципларга ва қоидаларга зарар етказадиган тарзда талқин этилиши мумкин эмас;
6) 17-модданинг:
биринчи қисми куйидаги мазмундаги биринчи ва иккинчи қисмлар билан алмаштирилсин:
Ўзбекистан Республикаси халқаро муносабатларнинг тўла ҳуқуқли субъектидир. Унинг ташқи сиёсати инсон ҳуқуқлари ва эркинликларини хурмат қилиш, давлатларнинг суверен тенглиги, куч ишлатмаслик ёки куч билан таҳдид қилмаслик, чегараларнинг бузилмаслиги, давлатларнинг худудий яхлитлиги, низоларни тинч йул билан ҳал этиш, бошка давлатларнинг ички ишларига аралашмаслик қоидаларига ва халқаро ҳуқуқнинг умумэътироф этилган бошқа қоидалари ва нормаларига асосланади.
Ўзбекистон барча давлатлар билан дўстона ва тинчликсеварлик ташқи сиёсатини олиб боради;
18-модда:
қуйидаги мазмундаги биринчи ва иккинчи қисмлар билан тўлдирилсин:
Ўзбекистон Республикасида инсон хамда фукаронинг ҳуқуқлари ва эркинликлари халқаро ҳуқуқнинг умумэътироф этилган нормаларига биноан хамда мазкур Конституцияга мувофик эътироф этилади ва кафолатланади.
Инсоннинг кадр-киммати, асосий ҳуқуқ ва эркинликлари дахлсиз, ажралмасдир ва улар ҳар кимга туғилганидан бошлаб тегишли бўлади.
биринчи ва иккинчи қисмлари тегишинча учинчи ва тўртинчи қисмлар деб хисоблансин;
8) 20-модда куйидаги таҳрирда баён этилсин:
20-модда. Фукаро ўз ҳуқуқ ва эркинликларини амалга оширишда бошқа шахсларнинг, жамият хамда давлатнинг ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатларига путур етказмаслиги шарт.
Инсоннинг ҳуқуқ ва эркинликлари факат қонун билан ва бошка шахсларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини, шунингдек жамоат хавфсизлигини ва тартибини таъминлаш учун зарур бўлган доирада чекланиши мумкин;
9) 22-модда қуйидаги тахрирда баён этилсин:
22-модда. Ўзбекистан Республикаси ўз худудида хам, унинг ташқарисида хам ўз фуқароларини ҳимоя қилиш ва уларга ҳомийлик кўрсатишни кафолатлайди.
Ўзбекистон Республикаси Конститутциясининг шу каби бошқа моддаларига ҳам ўзгартишлар киритилган.
Бундан мақсад эса Конституциямизнииг мазмун-мохиятини чуқур ўрганиш, инсон ва фукароларнинг асосий хуқуклари, эркинликлари ва бурчлари, давлат ҳокимиятининг ташкил этилиши асослари ва суд тизимига оид нормаларни мухокама қилиш ва ўрганиш ҳисобланади.
Кун тартибидаги масала юзасидан вилоят маъмурий суди судьялари Г.Муллабаева, Ж.Ҳусенов ва И.Холовлар ҳам ўз фикрларини билдирдилар.
Йиғилиш иштирокчилари томонидан берилган саволларга аниқ, содда мазмунда тушунтириш берилиб, уларнинг фикр ва мулоҳазалар инобатга олинди.
Жаҳон божхона ташкилоти Бош котибининг фикрига кўра, қайси давлат конвенция афзалликларини ҳис этган ҳолда уни эртароқ ратификация қилса, ушбу давлат божхона процедураларини соддалаштириш ва унификациялашдан шунча кўп фойда олади.
Шундан келиб чиқиб, конвенция стандартларига мувофиқ, республикамизда ҳам рақамли божхона тизимини жорий этиш орқали божхона тартиб-таомилларини янада соддалаштиришга қаратилган амалий ишлар бошлаб юборилди.
Хусусан, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 5 июндаги ПФ-6005-сонли фармони билан божхона хизматига божхона маъмуриятчилигини ислоҳ этиш ҳамда самарадорлигини ошириш, “қоғозсиз ва электрон божхона”нинг мантиқий давоми ва ривожланиши бўлган “рақамли божхона”ни шакллантириш йўналишлари белгиланди.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 5 октябрдаги ПФ-6079-сонли фармони билан “Рақамли Ўзбекистон-2030” стратегияси ва уни амалга ошириш, шу жумладан божхона соҳасига оид 7 та автоматлаштирилган ахборот тизимларини жорий этиш юзасидан чора-тадбирлар дастури тасдиқланди.
“Рақамли божхона” тамойили доирасида божхона органларидаги ахборот тизимлари 63 тага ва кўрсатилаётган интерактив хизматлар 30 тага етказилди.
2020 йил 1 январдан ишга туширилган “Ягона дарча” божхона ахборот тизими 6 та органнинг 17 та сертификат ва рухсатнома ҳужжатларини олиш учун онлайн электрон мурожаат этиш ва ҳужжатларни рақамли форматда олиш имконини бермоқда. Жорий йилда эса яна 2 та назорат қилувчи идоралар тизимга интеграция қилинади ва умумий ҳисобда 39 турдаги рухсатнома ҳужжатларини олиш мумкин бўлади.
Рақамларга кўра, тизим жорий қилинганидан буён ҳозирга қадар унда 34,4 мингдан ортиқ ТИФ қатнашчилари рўйхатдан ўтган ва ваколатли давлат органлари томонидан 700 мингдан ортиқ рухсатнома ҳужжатлари расмийлаштирилган. Бу эса табиийки тадбиркорларнинг вақти, харажатлари ва тонналаб қоғознинг тежалишига хизмат қилмоқда.
Бироқ, бугунги кунда республикамиз чегара божхона постлари орқали ҳаракатланаётган автотранспорт воситаси чегара (3-10 дақиқа), ветеринария (3-10), карантин (3-10), санитария (3-10) ҳамда божхона (15-20) хизматларида рўйхатга олиниб, ҳар бир назорат органи бир-бирини такрорловчи вазифаларни бажармоқда. Бу эса расмийлаштирув вақтининг ошишига ҳамда тирбандликларнинг вужудга келишига сабаб бўлмоқда.
Ҳозирги амалиёт шуни кўрсатмоқдаки, республикамиз чегараларидаги ҳар бир назорат идораси транспорт воситаларини хизмат китобига рўйхатга олади, экспортёр мамлакатда берилган рухсатноманинг мавжудлигини текширади ва ундирилиши лозим бўлган йиғимлар учун ҳисоб варағи ёзиб беради. Банк кассасининг йиғимлар тўланганлигини тасдиқловчи тўлов варақаси асосида юк кузатув ҳужжатларига расмийлаштирув якунланганлиги тўғрисида белги қўйилади.
Товарлар экспортида автомобиль юкхонасини тамғалаш, юк-кузатув ҳужжатларига муҳр босиш ҳамда юкни етказиш назорат ҳужжатини расмий лаштириш ишлари ташқи иқтисодий фаолият божхона постларига борган ҳолда амалга оширилмоқда.
Бу экспортер корхоналар учун ортиқча молиявий харажат ва вақт сарфига олиб келмоқда.
Бу каби ҳолатлар Киото конвенцияси стандартларини миллий қонунчиликка имплементация қилиш борасида амалга оширилаётган ишлар доирасини кенгайтириш орқали божхона тартиб-таомилларини янада соддалаштириш ва ушбу йўналишдаги қонунчилик нормаларини янада такомиллаштиришни ҳамда халқаро тажрибани ўрганиш орқали унинг ижобий жиҳатларини амалиётга татбиқ этишни тақазо этмоқда.
Ўзбекистонда ҳуқуқий демократик давлат қуриш вазифаси жамият ҳаётининг барча жабҳаларида инсон ҳуқуқ ва эркинликларини таъминлашнинг самарали механизми яратилишини тақозо этади. Республикамиз Конституциясида шахс манфаатларининг давлат манфаатларидан устунлиги, инсон, унинг ҳуқуқ ва эркинликлари, манфаатлари олий қадрият ҳисобланиши белгилаб қўйилган. Жиноятларнинг олдини олиш, уларнинг ҳар қандай тур ва кўринишларига қарши муросасиз курашиш, юртимизда қонунийликни мустаҳкамлаш, фуқароларнинг ҳаёти, соғлиғи шахсий мулкий ҳуқуқларини таъминлашнинг мақсади жамиятда тинчлик ва осойишталикни сақлашдир. Инсоннинг конституциявий ҳуқуқ ва эркинликлари, шу жумладан мулкини ноқонуний тажовузлардан ҳимоя қилиш ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларнинг асосий вазифаси ҳисобланади. Асосий Қомусимизнинг 53-моддасига мувофиқ, “Ўзбекистон иқтисодиётининг негизини хилма-хил шакллардаги мулк ташкил этади. Мулк дахлсиз ва давлат ҳимоясидадир, унга нисбатан қилинган ҳар қандай тажовуз қонунга зид деб топилади”. Ушбу норма муҳим аҳамиятга эга бўлиб, биринчидан, давлат иқтисодий сиёсатининг асосий тамойилларини белгилайди, иккинчидан иқтисодий сиёсатимизнинг мазмун- моҳияти, асосий йўналишларини Конституция даражасида эътироф этади, учинчидан, Ўзбекистон Республикасининг иқтисодиёти бозор муносабатларига асосланганлтигини ҳуқуқий жиҳатдан мустаҳкамлайди. Инсоннинг конституциявий ҳуқуқ ва эркинликлари, шу жумладан мулкини ноқонуний тажовузлардан ҳимоя қилиш ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларнинг асосий вазифаси ҳисобланади. Ўғрилик жиноятларининг ижтимоий хавфлилиги шундаки, бу турдаги жиноятлар натижасида шахсий ва хусусий мулкка моддий зарар етказилади. Шу билан бирга, жиноят содир этган шахсларнинг ўз вақтида аниқланмаслиги ва жавобгарликка тортилишининг таъминланмаслиги, бир томондан, уларнинг ғайриқонуний бойлик орттиришига, ижтимоий фойдали меҳнат билан шуғулланмасдан текинхўрларча ҳаёт кечиришига имкон яратса, бошқа томондан, бу ҳолатлар жиноят содир этган шахслар учун жавобгарлик ва жазонинг муқаррарлиги таъминланмаслигига, ўғриликдан жабр кўрган шахсларга жиноят натижасида етказилган моддий зарарнинг қопланмаслигига ва одамлар онгида ички ишлар органларининг ўз вазифаларини бажармаётганлиги ҳақида фикрлар шаклланишга ҳамда пировард-натижада давлатга ишончнинг йўқолишига олиб келади. Давлатимизда ай рим фуқароларнинг касбий таълим ва даромаднинг қонуний манбаи бўлмаганлиги, ота-онасиз қолган, ўз оиласи бўлган, ёки ўз оиласи бор бўлган алоҳида уйда (квартирада) яшайдиган ёшлар жабрланувчиларнинг турмуш тарзини биладиган, шунингдек, ўғрилик жиноятининг профессионаллик даражасининг ортишига олиб келади. Айрим ёшларнинг спиртли ичимликларни мунтазам равишда истеъмол қилиш (сўнгги йилларда гиёҳвандлик воситалари), жамиятдаги қўшнилар билан дўстона муносабатлар ўрнатиш қобилиятлари мавжудлиги, кўпгина жиноятчилар “ўғрилар” турмуш тарзини олиб бориш учун мақбул деб ҳисоблашади, бу уларнинг ахлоқий ва руҳий ривожланишидаги жиддий деформацияларни кўрсатмоқда.
Ўғрилик жиноятини содир этиш ҳолатлари ва мотивларини сақлаб қолиниши таҳлиллари натижасида икки асосий сабаб бўлиши мумкин.
Биринчидан, ўғрилик жиноятини содир этган шахсларнинг ижтимоий ҳолатга йўналтирилганлиги, иккинчидан ижтимоий ҳолатини мавжуд эмаслиги билан баҳоланиши мумкин. Ўғрилик жинояти талон-тарож жиноятларининг нисбатан кенг тарқалган тури ҳисобланади. Ўғрилик жинояти умумий тавсифини талон-тарож тушунчасидан бошлаш маъқул. Ўзбек тилининг изоҳли луғатида “ўғрилик”, “жиноят” ва “профилактика” тушунчаларининг луғавий маъноси қуйидагича изоҳланган. Ўғрилик – “ўғрилаб қўлга киритилган, жиноий йўл билан ўзлаштирилган мулк” жиноят – “айб, гуноҳ жиноий иш, Давлат қонунлари билан белгиланган тартибга хилоф ва шу қонунларга асосан жавобгарликка тортишни талаб қиладиган, жамоат учун хавфли хатти–ҳаракат”, профилактика – “юнонча prophilaktikos–сақловчи, олдини олувчи” маъноларни билдиради.
Юқоридагиларга асосланган ҳолда ўғрилик жамият аъзоларининг мулкига тажовуз қилувчи ҳуқуқбузарликлар туркумига кириб, Ўзбекистон Республикасининг Жиноят кодексининг 169-моддасида унинг аниқ тушунчаси ва жавобгарлиги бериб ўтилган. Бундан ташқари ўғрилик жиноятини содир этиш механизмига ўхшаш, аммо содир этилиши механизмига кўра ўғрилик деб эътироф этилмайдиган маъмурий ҳуқуқбузарликлар ҳам мавжуд, масалан, Ўзбекистон Республикасининг Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексниг 61-моддасида “Оз миқдорда талон-торож қилиш” бу – мулкчилик шаклидан қатъи назар корхона, муассаса, ташкилотларнинг мол–мулкини ўғрилаш, ўзлаштириш, растрата қилиш, мансаб лавозимини суиистеъмол қилиш ёки фирибгарлик йўли билан оз миқдорда талон–торож қилишдир” деб кўрсатилган.
Талон-торож қилиш – бу бировнинг мулкини ўзининг ёки бошқа шахсларнинг фойдаси учун, мулкдорга ёки ушбу мулкнинг бошқа эгасига зарар келтириб, қонунга зид ва ҳақ тўламай ундириш. Талон-торож қилиш – бу кўп маъноли тушунча бўлиб, у Ўзбекистон Республикаси Жиноят қонунига мувофиқ, мулкка қарши жиноятларнинг маълум бир гуруҳини, яъни босқинчилик (ЖКнинг 164-моддаси), товламачилик (ЖКнинг 165-моддаси), талончилик (ЖКнинг 166-моддаси), ўзлаштириш ёки растрата йўли билан талон-торож қилиш (ЖКнинг 167-моддаси), фирибгарлик (ЖКнинг 168-моддаси), ўғрилик (ЖКнинг 169-моддаси) каби ижтимоий хавфли қилмишларни ўз ичига қамраб олади. Талон-торож қилишнинг яширин усули деганда, мулк эгаси ёки мулк ишониб топширилган ёки ихтиёрида турган шахсга сездирмасдан, улар йўқ вақтда ёхуд мулкдор ёки бошқа шахс лар мулкнинг талон-торож қилинаётганини тушунмаган вақтда содир этилиши тушунилади.
Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг “Ўзгалар мулкини ўғрилик, талончилик ва босқинчилик билан талон-тарож қилиш жиноят ишлари бўйича суд амалиёти тўғрисида”ги 1999 йил 30 апрелдаги №6 сонли қарорида ўғриликка қуйидагича таъриф берилади: “Жабрланувчининг ёки бошқаларнинг йўқлигида ёки улар бор бўлсада, уларга билдирмасдан ўзганинг мол-мулкини яширин талон-торож қилиш ўғрилик ҳисобланади. Борди-ю, жабрланувчи ёки бошқалар мол-мулкнинг олинаётганлигини кўрган бўлсада, лекин айбдор билдирмасдан ҳаракат қиляпман деб ўйлаган бўлса, бундай қилмишни ҳам ўғрилик деб тавсифлаш лозим”. Шуни таъкидлаш жоизки, ўғрилик учун ўзганинг эгалигида бўлган мулкни олиб қўйиш хосдир. Бироқ ўғрилик айбдорнинг мулкка нисбатан бошқа муайян ҳуқуқи бўлган (масалан, вақтинча қараб туриш) мулкни ўғрилаш ва эгаллашга ҳам қаратилиши мумкин. Бу ерда ишлаб чиқаришда ишчи томонидан хом ашёни ёки тайёр маҳсулотни, жабрланувчи томонидан вақтинча қараб туришга ташлаб кетилган мулкни, магазинда кийиб кўриш учун олинган мулкни, аравакашга етказиб бериш учун топширилган мулкни ўғрилаш назарда тутилмоқда. М.Ҳ.Рустамбоев ҳақли равишда таъкидлаганидек, “ўзганинг мулкини яширин равишда талон-торож қилиш ёки ўғрилик иқтисодиёт соҳасидаги энг кенг тарқалган жиноятлардан биридир. Талон-торож қилишнинг барча шакллари ичида ўғрилик жинояти содир этилиш усули жиҳатидан энг хавфи камроғи деб топилиши мумкин: унда жисмоний ёки руҳий таъсир этиш қўлланилмайди; айбдор уни содир этишда ўзидаги ваколатлардан ва мол-мулкни эгаллашда алдашдан фойдаланмайди. Айбдор ҳуқуққа хилоф ва яширин равишда, яъни бошқа шахслардан яширин ҳолда мулкдорнинг хоҳиш-иродасига қарши ўзганинг мулкини ўзлаштиради ва уни ўзининг мулки сифатида тасарруф эта бошлайди. Бироқ ўғрилик, статистика кўрсатишича, ўзганинг мулкини талон-торож қилишнинг энг кенг тарқалган усулидир ва бу унинг ижтимоий хавфлилигини оширади”. Баъзи манбаларда қайд этилишича, “ўғрилик – Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодексининг 169-моддасига кўра, ўзганинг мол-мулкини яширин равишда талон-тарож қилишдир”; “Жиноят ҳуқуқида ўғрилик – мулкка қарши жиноят бўлиб, ўзгалар мулкини яширин талон-тарож қилишда намоён бўлади”. Яна бошқа юридик адабиётда эътироф этилишича, “Талон-тарожнинг ўғриликда намоён бўлиши бирон-бир ўзига хос жиҳати билан тавсифланмайди. Ўғриликнинг ўзига хос хусусияти фақат унгагина хос бўлган усулида – мулкни хуфёна яшири усулларда ўзлаштиришда намоён бўлади” . М.Қодиров эса, бу борада шундай деб ёзади, “Ўғрилик мулкни талон-тарож қилишнинг энг кенг тарқалган турларидан биридир. Р.Қ.Кабулов ҳам ҳақли равишда ўғрилик жиноятининг ижтимоий хавфлилик даражасини унинг яширин тарзда содир этилишида эканлигига урғу бериб ўтади. Ушбу масала Э.С.Тенчов қарашларида ҳам ўз аксини топган: “Ўғриликнинг тенг шарт-шароитларда қонунда белгиланган талон-тарожнинг бошқа шаклларига қараганда нисбатан ижтимоий хавфлилиги камроқ бўлиб, қонунда ўзгалар мулкини яширин талон-тарож қилиш сифатида мустаҳкамланган”. Зотан, мазкур қилмиш ҳақиқаттан ҳам талон-тарож жиноятларининг бошқа шаклларидан айнан содир этилиш усули билан фарқланади. Л.Д.Гаухман ўғрилик жинояти тушунчасини “ўзгалар мулкини яширин равишда талон-тарож этиш, яъни бошқа шахс мулкини айбдор ёки учинчи шахс фойдасига ўзлаштирилиши” билан боғлайди. Ўғирликда ўзганинг мулкига қаратилган тажовуз назарда тутилади. Шахс ўз мулкига нисбатан қонунга хилоф қилмишни содир этса, бу ҳолат талон-тарож ҳисобланмай ди. Шундай ҳолатлар ҳам учрайдики, мулк ва унинг эгаси бир шахс бўлмайди (масалан, гаров сақлаш шартномаси ва ҳоказолар). Мулкдорнинг мулк эгасидан ғайриқонуний равишда мулкни олиши талон-тарож деб қаралиши мумкин эмас. Чунки бунда мулкий муносабатларга зарар етмайди. Бундай қилмиш ўзбошимчалик деб тавсифланиши мумкин. Ўғирлик натижасида мулк эгасининг ихтиёридаги мулкнинг ҳажми ва миқдори камайиб, у айбдор эгаллаб олган ашё ва нарсалардан фойдаланиш ва тасарруф қилиш ҳуқуқидан маҳрум бўлади.
Хулоса қиладиган бўлсак, ўғриликка “ўғрилик – бу бировнинг мулкини ўзининг ёки бошқа шахсларнинг фойдаси учун, мулкдорга ёки ушбу мулкнинг бошқа эгасига зарар келтириб, қонунга зид ва ҳақ тўламай яширин, хуфя равишда ёхуд ўғрилик содир этилганлигини англамаётган шахслар кўз олдида очиқдан талон-тарож қилишдир”, деб таъриф бериш мумкин.
Солиқ тўловчининг ҳар бир солиқ тури ёки тўланган даромадлар бўйича ҳисоб-китобларни ва солиқ декларацияларини, шунингдек ҳисоб-китобларга ҳамда солиқ декларацияларига доир иловаларни ўз ичига оладиган, солиқ тўловчиларнинг ва солиқ агентларининг солиқ мажбуриятларини аниқлаш учун асос бўлиб хизмат қиладиган ҳужжатлари солиқ ҳисоботидир.
Солиқ ҳисоботи Ўзбекистон Республикаси Давлат солиқ қўмитаси томонидан Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги билан келишилган ҳолда тасдиқланадиган шаклларда тузилади. Солиқ ҳисоботи солиқ органларига шахс фақат солиқ тўловчи деб эътироф этиладиган солиқлар бўйича тақдим этилади. Солиқ ҳисоботида кўрсатилган маълумотларнинг тўғрилиги учун жавобгарлик солиқ тўловчининг ёки солиқ агентининг зиммасига юкланади.
Бугунги кунда солиққа тортиш тизимини такомиллаштириш билан бир қаторда солиқлар ва бошқа мажбурий тўловлар бўйича ҳисоботларни юритиш, солиқларни тўлаш тизимини такомиллаштириш, солиқ ва молиявий ҳисобот шаклларини соддалаштириш ҳамда улар ҳажмини қисқартириш ҳам муҳим вазифалардан ҳисобланади, солиқ тўловчиларга қулайликлар яратиш мақсадида бу борада бир қанча ислоҳотлар амал оширилиб келинмоқда.
Жумладан, тадбиркорлик субъектлари фаолияти учун янада қулай шарт-шароитларни яратиш мақсадида 2012 йил 16 июлда Ўзбекистон Республикаси Президентининг «Статистик, солиқ, молиявий ҳисоботларни, лицензияланадиган фаолият турларини ва рухсат бериш тартиб-таомилларини тубдан қисқартириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги Фармони қабул қилинган. Мазкур Фармон билан давлат статистика, молия, солиқ ва бошқа турдаги ҳисоботлар қисқартирилган.
Масалан, мазкур Фармонга мувофиқ 2013 йил 1 январдан бошлаб 11 та ҳисобот шакллари бекор қилиниб, 12 турдаги солиқ ҳисобот шакллари ва уларни тақдим этиш даврийлиги қисқартирилган, яъни солиқ ҳисоботларини ойма-ой тақдим қилиш тартиби бекор қилинган, солиқ ва молиявий ҳисоботларни топширишнинг электрон тизимига тўла ҳажмда босқичма-босқич ўтказилиши имкониятлари яратилган.
Ушбу фармонга асосан амалга оширилган ислоҳотлар натижасида солиқ ва мажбурий тўловлар бўйича солиқ ҳисоботлари йирик корхоналарда умумий тартибда 2,3 баробарига, кичик бизнес субъектлар учун эса 1,7 баробарига қисқарган.
Ўзбекистон Республикаси Давлат Солиқ Қўмитасининг 2020 йил 28 январь кунидаги 2020-03-сонли Қарори билан Солиқ ҳисоботининг қуйидаги шакллари тасдиқланган:
қўшилган қиймат солиғи бўйича;
акциз солиғи бўйича;
фойда солиғи бўйича;
жисмоний шахслардан олинадиган даромад солиғи, қатъий белгиланган миқдорлардаги солиқ суммалари ва ижтимоий солиқ бўйича;
ер қаъридан фойдаланганлик учун солиқ бўйича;
сув ресурсларидан фойдаланганлик учун солиқ бўйича;
молиявий ҳисоботнинг халқаро стандартларга ўтган юридик шахсларнинг солиқларини ҳисоблаб чиқиш учун зарур бўлган кўрсаткичлар бўйича.
Солиқ ҳисоботи солиқ тўловчи ҳисобга олинган жойдаги солиқ органига белгиланган шаклда қоғоз ёки электрон шаклда ушбу Кодексга мувофиқ солиқ ҳисоботига илова қилиниши лозим бўлган ҳужжатлар билан бирга тақдим этилади.
Солиқ тўловчи солиқ ҳисоботига илова қилиниши лозим бўлган ҳужжатларни электрон шаклда тақдим этишга ҳақли. Юридик шахс бўлган солиқ тўловчилар ва якка тартибдаги тадбиркорлар солиқ ҳисоботини ўзи ҳисобга олинган жойдаги солиқ органига белгиланган шакллар бўйича электрон ҳужжат тарзида тақдим этади. Йирик солиқ тўловчилар, жойлашган еридан қатъи назар, солиқ ҳисоботини Йирик солиқ тўловчилар бўйича ҳудудлараро давлат солиқ инспекциясига тақдим этади.
Солиқ кодекси 82-моддасининг 3 ва 4-қисмлари қоидалари давлат сирлари жумласига киритилган ахборотни тақдим этишга нисбатан қўлланилмайди.
Солиқ ҳисоботи солиқ тўловчи томонидан солиқ органига шахсан ёки вакил орқали тақдим этилиши ёхуд почта жўнатмаси тарзида жойланмалар рўйхати билан юборилиши мумкин. Солиқ маслаҳатчилари ташкилоти солиқ ҳисоботини солиқ тўловчи номидан солиқ тўловчининг шахсий кабинети орқали электрон ҳужжат тарзида тақдим этишга ҳақли. Солиқ органи солиқ тўловчи томонидан белгиланган шаклда тақдим этилган солиқ ҳисоботини қабул қилишни рад этишга ҳақли эмас.
Солиқ ҳисоботи қоғозда олинган тақдирда, солиқ органи солиқ тўловчининг илтимосига кўра, солиқ ҳисоботининг кўчирма нусхасига унинг қабул қилиб олингани тўғрисида белги қўйиши ва у олинган санани кўрсатиши шарт. Ҳисоботда, агар Солиқ кодексида бошқача қоида назарда тутилмаган бўлса, солиқ тўловчининг идентификация рақами кўрсатилган ҳолда тақдим этилади. Солиқ тўловчи ва унинг ваколатли вакили ҳисоботда кўрсатилган маълумотларнинг тўғрилиги ва тўлиқлигини тасдиқлаб, унга имзо қўяди.
Агар ҳисоботда кўрсатилган маълумотларнинг тўғрилиги ва тўлиқлигини солиқ тўловчининг ваколатли вакили тасдиқласа, ҳисоботда бу ҳақда тегишли белги қўйилади. Бунда ҳисоботга ушбу вакилнинг уни имзолашга бўлган ваколатини тасдиқловчи ҳужжатнинг кўчирма нусхаси илова қилинади. Солиқ ҳисоботи электрон шаклда тақдим этилганда вакилнинг уни имзолашга бўлган ваколатини тасдиқловчи ҳужжатнинг кўчирма нусхаси телекоммуникация алоқа каналлари орқали электрон шаклда тақдим этилиши мумкин. Солиқ ҳисоботи солиқ тўғрисидаги қонунчиликда белгиланган муддатларда тақдим этилади.
Ушбу қоидалар Солиқ кодексининг Махсус қисмига мувофиқ солиқ ҳисоботини тақдим этиш мажбурияти зиммасига юклатилган солиқ агентларига ва бошқа шахсларга нисбатан ҳам татбиқ этилади.
Илмий адабиётларда солиқ ҳисоботини ташкил этишнинг қуйидаги вариантлари назарда тутилган:
Солиқ ҳисоби сиёсатини тасдиқлаш асосида солиқ ҳисоби регистрларидан фойдаланилган ҳолда солиқ ҳисобини ташкил этиш;
Молиявий ҳисоб маълумотлари асосида солиқ ҳисоби регистрларини шакллантириш асосида ташкил этиш.
Солиқ ҳисоботига ўзгартиришлар киритиш.
Ўзи илгари тақдим этган солиқ ҳисоботида ҳисоблаб чиқарилган солиқ суммаси камайишига (ўзгаришига) олиб келган нотўғри ёки тўлиқ бўлмаган маълумотларни ва (ёки) хатоларни аниқлаган солиқ тўловчи ушбу солиқ ҳисоботига зарур тузатишларни киритиши ва солиқ органига аниқлаштирилган солиқ ҳисоботини тақдим этиши шарт. Агар Солиқ кодекси 83-моддасининг 1-қисмида кўрсатилган ҳолатлар ҳисоблаб чиқарилган солиқ суммасининг камайишига олиб келмаган бўлса, солиқ тўловчи ўзи илгари тақдим этган солиқ ҳисоботига зарур тузатишлар киритишга ва солиқ органига аниқлаштирилган солиқ ҳисоботини тақдим этишга ҳақли. Бунда солиқ ҳисоботини тақдим этишнинг белгиланган муддати ўтгандан кейин тақдим этилган аниқлаштирилган солиқ ҳисоботи муддат бузилган ҳолда тақдим этилган деб ҳисобланмайди.
Агар аниқлаштирилган солиқ ҳисоботи солиқ органига солиқ ҳисоботини тақдим этиш муддати ўтгунга қадар тақдим этилган бўлса, солиқ ҳисоботи аниқлаштирилган солиқ ҳисоботи тақдим этилган кун тақдим этилган деб ҳисобланади.
Агар аниқлаштирилган солиқ ҳисоботи солиқ органига солиқни тўлаш муддати ўтгандан кейин тақдим этилган бўлса, солиқ тўловчи бир пайтнинг ўзида қуйидаги шартларга риоя этган тақдирда жавобгарликдан озод қилинади:
1) аниқлаштирилган солиқ ҳисоботи у ҳисоблаб чиқарилган солиқ суммаси камайишига (ўзгаришига) олиб келган ҳолатлар солиқ органи томонидан аниқланганлигини ёки солиқ аудити тайинланганлигини билган пайтга қадар тақдим этилган бўлса;
2) аниқлаштирилган солиқ ҳисоботи тақдим этилгунга қадар у етишмаётган солиқ суммасини ва унга тегишли пеняларни тўлаган бўлса.
Аниқлаштирилган солиқ ҳисоботи солиқ органига, ушбу моддада назарда тутилган ўзига хос хусусиятларни инобатга олган ҳолда, солиқ ҳисоботини топшириш учун белгиланган тартибда тақдим этилади.
Ушбу қоидалар солиқ агентлари томонидан тақдим этиладиган аниқлаштирилган солиқ ҳисоботига нисбатан ҳам қўлланилади.
Солиқ тўловчилар ва солиқ агентлари солиқ органларига солиқ ҳисоботини ва унга илова қилинадиган ҳужжатларни, агар Солиқ кодексида бошқача қоида белгиланмаган бўлса, ушбу ҳисобот тақдим этилган йилдан кейин камида беш йил сақлаши шарт. Агар солиқ тўғрисидаги қонунчилик солиқ ставкасини қўллашни, тўланадиган солиқ миқдорини, солиқ имтиёзини ёки солиқ чегирмасини қўллашни ва (ёки) солиқни тўлаш муддатини ўзгартиришни солиқ тўловчининг муайян шартларга риоя этиши билан боғласа, ушбу солиқ тўловчи барча тасдиқловчи ҳужжатларни мазкур шартларнинг амал қилиши тугайдиган йилдан кейин камида беш йил сақлаши керак. Бундай тасдиқловчи ҳужжатлар жумласига, хусусан, ушбу солиқ бўйича солиқ ҳисоботи, унга илова қилинадиган ҳужжатлар, шунингдек кўрсатилган шартларга ёки мажбуриятларга риоя этилганлигини тасдиқловчи ҳужжатлар киради. Ушбу қоидалар, агар кўрсатилган шартлар ёки мажбуриятлар вақтинчалик тусга эга бўлса ва уларга риоя этилишини ҳужжатлар билан тасдиқлашни талаб қилса, қўлланилади.
Солиқ ҳисоботини тақдим этиш тартибини бузиш учун жавобгарлик.
Ўзбекистон Республикаси Солиқ кодексининг 220-моддасида, солиқ ҳисоботини тақдим этиш тартибини бузиш учун жавобгарлик белгиланган. Унга кўра, (29.12.2021 йилга қадар) солиқ ҳисоботини солиқ тўғрисидаги қонунчиликда белгиланган муддатларда тақдим этмаслик, — бу солиқ ҳисоботи асосида тўланиши (қўшимча тўланиши) лозим бўлган солиқ суммасини белгиланган муддатда тўланмаган ҳар бир кечиктирилган кун учун бир фоиз миқдорида, лекин кўрсатилган сумманинг ўн фоизидан ортиқ бўлмаган миқдорида жарима солишга сабаб бўлар эди.
Ўзбекистон Республикасининг 2021 йил 29 декабрдаги 741-сонли қонуни билан Солиқ кодексининг 220-моддасига янги таҳрирда баён қилиниб, солиқ ҳисоботини тақдим этиш тартибини бузганлик учун юридик шахсларга нисбатан моливий санкциялар қўлланилиши бекор қилиниб, солиқ қонунчилигидан чиқариб ташланди, яъни солиқ ҳисоботини ўз вақтида тақдим қилмаганлик учун солиқ тўловчи бўлган юридик шахснинг мансабдор шахси ёки солиқ тўловчи бўлган жисмоний шахслар маъмурий жавобгарликка тортилиши белгиланди. Ушбу ҳолатлар аниқланган тақдирда юридик шахснинг мансабдор шахси ёки солиқ тўловчи бўлган жисмоний шахслари Ўзбекистон Республикаси МЖтКнинг 175-моддасига асосан жавобгарликка тортиладилар.
Ўзбекистон Республикаси МЖтКнинг 175-моддасига кўра, фойда (даромад) ёки солиқ солинадиган бошқа объектларнинг ҳисобини олиб бормаслик ёхуд бундай ҳисобни белгиланган тартибни бузган ҳолда олиб бориш, башарти бу ҳаракатлар тўланиши лозим бўлган солиқнинг ёки бошқа мажбурий тўловларнинг суммасини камайтиришга олиб келса, шунингдек бюджетга ва давлат мақсадли жамғармаларига солиқларни, бошқа мажбурий тўловларни ҳисоблаб чиқариш ва тўлаш учун зарур бўлган солиқ ҳисоботларини, ҳисоб-китобларини ҳамда бошқа ҳужжатларни, дебиторлар билан ўзаро ҳисоб-китобларнинг солиштирма далолатномаларини ёхуд тўлов муддати ўтган дебиторлик қарзи мавжуд эмаслиги тўғрисидаги ёзма билдиришни тақдим этмаслик, ўз вақтида тақдим этмаслик ёки белгиланмаган шаклда тақдим этиш, худди шунингдек камерал назорат натижалари бўйича аниқланган тафовутларнинг асосларини ёхуд аниқлаштирилган солиқ ҳисоботини белгиланган муддатда тақдим этмаслик – базавий ҳисоблаш миқдорининг бир бараваридан уч бараваригача миқдорда жарима солишга сабаб бўлади.
Худди шундай ҳуқуқбузарлик маъмурий жазо чораси қўлланилганидан кейин бир йил давомида такрор содир этилган бўлса, — базавий ҳисоблаш миқдорининг уч бараваридан ўн бараваригача миқдорда жарима солишга сабаб бўлади.
Бундан ташқари, давлат солиқ хизмати органларига тақдим этиладиган тегишли солиқ ҳисоботи ҳужжатларида фойда (даромад) олинганлиги тўғрисидаги маълумотларни қасддан кўрсатмаслик, шунингдек, улар мавжудлиги тўғрисидаги ахборотни яшириш мақсадида фойда (даромад) келиб тушишини ҳисобга олиш тартибини бузиш – фойдани (даромадни) ёки солиқ солинадиган бошқа объектларни қасддан яшириш деб ҳисобланади ва тегишли мансабдор шахсларни Ўзбекистон Республикаси Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексининг 174-моддаси ёки Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодексининг 184-моддасида назарда тутилган жавобгарликка тортишга сабаб бўлади.
Шунингдек, Солиқ тўловчи ташкилот мансабдор шахсларнинг маъмурий ёки жиноий жавобгарликка тортилиши солиқ тўловчи – юридик шахсдан Солиқ кодексининг 28-боби талабларига мувофиқ қўшимча ҳисобланган солиқлар ва молиявий жазо ундирилишини истисно этмайди.
Давлатимиз раҳбари томонидан 2021 йил 7 сентябрь куни қабул қилинган “Солиқ мажбуриятларини бажаришда тадбиркорлик субъектларига янада қулай шарт-шароитлар яратиш чора-тадбирлари тўғрисида”ги ПФ-6307-сонли Фармон билан 2022 йил 1 январдан бошлаб камерал солиқ текшируви натижалари бўйича аниқланган ҳуқуқбузарликлар учун моливий санкциялар қўлланилишини бекор қилинганлиги ҳам тадбиркорлар учун берилаётган енгиллик десак муболаға бўлмайди.
