Мамлакатимизда адолат ва қонун устуворлиги тамойиллари тараққиётнинг энг асосий ва зарур шарти

тараққиётнинг энг асосий ва зарур шартига айлантириш – Тараққиёт стратегиясининг иккинчи устивор йўналиши, вазифаси сифатида белгилаб олинди. Айнан шу вазифани бажариш ҳамда суд ҳокимиятининг чинакам мустақиллигини таъминлаш, судлар фаолияти самарадорлиги ва одил судлов сифатини ошириш мақсадида 2023 йил 16 январь куни Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Одил судловга эришиш имкониятларини янада кенгайтириш ва судлар фаолияти самарадорлигини оширишга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги ПФ-11 ва “Одил судлов фаолиятини амалга оширишни самарали ташкил этиш бўйича қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги ПФ-12-сонли Фармонлари қабул қилинди.

Президентимизнинг ПФ-11-сонли Фармони билан 2023 – 2026 йилларга мўлжалланган суд тизимини сифат жиҳатидан янги босқичга олиб чиқишнинг қисқа муддатли стратегияси ҳамда ушбу стратегияни амалга ошириш бўйича ҳаракатлар дастури тасдиқланди. Эътиборли жиҳати шундаки, адолатли суд қарорлари қабул қилинишига эришиш орқали халқнинг, шу жумладан, тадбиркорларнинг суд тизимига бўлган ишончини мустаҳкамлаш, ҳар бир шахс суд ва судьялар сиймосида ўзининг ишончли ҳимоячисини кўришига эришиш билан бирга, суд қарорларининг қатъий ижросини таъминлаш, бу борада давлат органлари ва маҳаллий ҳокимликларнинг масъулиятини ошириш, стратегия доирасида одил судловни таъминлашнинг устувор вазифалари сифатида белгиланди.

Фармонда туманлараро, туман, шаҳар судлари томонидан биринчи инстанцияда кўрилган ишларни вилоят ва унга тенглаштирилган судларда апелляция ёки кассация тартибида қайта кўриб чиқиш ваколати берилаётгани суд қарорлари қонуний ва адолатли қабул қилинганини текширишнинг қулай ва соддалаштирилган тартибини яратади. Бу тартиб амалга ошиши билан одил судловга эришишнинг имкониятлари янада кенгайиб, аҳолининг судма-суд овора бўлиб юришига барҳам берилади. Бунда биринчи инстанция судининг қарор ёки ҳукмидан норози тарафлар вилоят судига апелляция ёки кассация тартибида шикоят қилиб, уларнинг ҳам натижасидан қониқмаса, ушбу иш мазкур судларда тафтиш тартибида қайта кўриб чиқилади. Суд ишидан яна норози бўлган тақдирда вилоят ва унга тенглаштирилган судлар тафтиш тартибида кўриб чиққан ишлар Олий суднинг судлов ҳайъатларида тафтиш тартибида қайта кўриб чиқилади. Энди юқори инстанция судларига янада катта масъулият юкланиб, ишни янгидан кўриш учун қуйи судларга юбориш тартибининг бекор қилинаётгани ҳам суд ҳужжатидан норози шахснинг юқори инстанцияга умид ва ишончини мустаҳкамлайди.

Бир сўз билан айтганда, юқорида қайд этиб ўтилган Президент Фармонлари авваламбор, “Инсон қадри учун” ғояси асосида қабул қилинган бўлиб, улар адолатли суд тизимини шакллантириш, халқ манфаати ва инсон қадр-қимматини суд йўли орқали самарали ҳимоя қилиш ҳамда фуқароларнинг одил судловга бўлган ишончи ошишининг таъминланишига хизмат қилади.

Бухоро туманлараро маъмурий

суди судьяси                                                                                           Б.Т.Самиев

Бухоро туманлараро

маъмурий судининг судьяси                                                                И.И.Холов

Судьянинг дахлсизлиги – суд мустақиллигининг кафолати

Бугунги кунда суд тизими мустақиллигини таъминлаш ҳамда судьяларнинг дахлсизлигини таъминлашга қаратилган амалий чора-тадбирлардан кўзланган асосий мақсад шак шубҳасиз фуқароларни судья ва суд тизимига бўлган ишончини янада юксалтиришдан иборат.

Судьялар мустақиллигининг асосий кафолатларидан бири Конституциямизнинг 136-моддаси 2-бандида белгиланганидек, уларнинг дахлсизлиги ҳисобланади.

Судьяларнинг дахлсизлиги институти, авваламбор, судьяларнинг шахси дахлсиз эканлигини, ҳар қандай ҳолатда ҳам унга бўлган тажовузлардан сақланиш шароитларини ўзида ифодалайди.

Ҳуқуқшунос назариётчиларнинг фикрига кўра, судьянинг дахлсизлиги – бу суд тизимида коррупциясиз, ташқи таъсирлардан ҳоли ва энг асосийси адолатли муҳит яратилишининг кафолати ҳисобланади. Ҳақиқатдан ҳам, агарда судья дахлсиз бўлмаса, унинг иш фаолияти ҳамда шахсий ҳаётига турли аралашувлар бўладиган бўлса, у ҳолда одил судловни амалга оширишнинг имкони бўлмайди.

Судьяларнинг дахлсизлиги масаласи Ўзбекистон Республикаси Конституциясидан ташқари, “Судлар тўғрисида”ги, “Ўзбекистон Республикасининг Конституциявий суди тўғрисида”ги Қонунлар, шунингдек, Ўзбекистон Республикасининг айрим Кодекслари ҳамда соҳага тегишли бўлган бошқа қонун ва қонуности ҳужжатларидаги нормалар билан кафолатланган.

Жумладан, “Судлар тўғрисида”ги Қонуннинг 64-моддасида судьяларнинг дахлсизлиги масаласи ёритилган бўлиб, унга мувофиқ, судьянинг шахси дахлсиз бўлиб, судьянинг дахлсизлиги унинг турар жойига, хизмат хонасига, фойдаланадиган транспорти ва алоқа воситаларига, хат-хабарларига, унга тегишли ашёлар ва ҳужжатларга тааллуқлидир. Судьяга нисбатан жиноят иши фақат Ўзбекистон Республикаси Бош прокурори томонидан қўзғатилиши мумкин. Судья Ўзбекистон Республикаси Судьялар олий кенгашининг хулосаси олинмасдан ва Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг розилигисиз жиноий жавобгарликка тортилиши, қамоққа олиниши ҳамда Судьялар олий кенгашининг хулосаси олинмасдан маъмурий жавобгарликка тортилиши мумкин эмас.

Шу ўринда таъкидлаш жоизки, судьянинг турар жойига ёки хизмат хонасига, фойдаланадиган транспортига кириш, уларни кўздан кечириш, уларда тинтув ўтказиш ёки улардан ашёни олиш, телефондаги сўзлашувларини эшитиш, судьяни шахсан кўздан кечириш ва уни шахсий тинтув қилиш, шунингдек унинг хат-хабарларини, унга тегишли ашёлар ва ҳужжатларни кўздан кечириш, олиб қўйиш  ёхуд олиш фақат суднинг қарорига биноан ёки Ўзбекистон Республикаси Бош прокурорининг рухсати билан амалга оширилиши мумкин.

Судьяларнинг дахлсизлиги улар томонидан одил судловни амалга ошириш жараёнида ўзларига қонун билан берилган ҳуқуқларини амалга оширишларида ўзига хос чекланишларни олдини олишга, уларга ўз вазифаларини амалга оширишда ҳар қандай аралашувларга чек қўйишда муҳим ўрин тутади. Судьялар дахлсизлиги масаласи халқаро ҳуқуқ нормаларида, шу жумладан, “Суд органларининг асосий тамойиллари тўғрисида”ги Конвенцияда ҳам ўз ифодасини топган бўлиб, бу – судьялар дахлсизлиги масаласи бутун дунё юриспруденцияси ҳамжамиятида алоҳида эътибор бериб келинаётган масалалардан бири эканлигидан далолат беради.

Судьялар мустақиллиги ҳамда дахлсизлигини қонун нормалари билан мустаҳкамлаш ҳамда ушбу масалага нисбатан таъсирчан чора-тадбирларни кўриш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Судьяларнинг чинакам мустақиллигини таъминлаш ҳамда суд тизимида коррупциянинг олдини олиш самарадорлигини ошириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Фармони қабул қилинди. Ушбу Фармон билан судьяларнинг одил судловни амалга ошириш бўйича касбий фаолиятини ҳар қандай кўринишдаги ташқи таъсирлардан самарали муҳофаза қилишни таъминлайдиган ҳуқуқий механизмлар яратилиши кўзда тутилди.

Хулоса ўрнида шуни таъкидлаш жоизки, судьяларнинг мустақиллиги ҳамда дахлсизлиги ҳар қандай қонун устувор бўлган ҳамда фуқароларнинг манфаатлари кўзланган давлатда одил судловга оғишмай риоя этилишини таъминлаш мақсадида давлат томонидан кафолатланиши ҳамда муҳофаза этилиши лозим. Шундагина халқнинг суд тизимига бўлган ишончи янада ортади ва жамиятда адолатли суд тизими шаклланади.   

Бухоро туманлараро

маъмурий судининг судьяси                                                                          Б.Т.Самиев

Бухоро туманлараро

маъмурий судининг судьяси                                                                          И.И.Холов

Аризачи “Paradise Paradise” оилавий корхонаси (Оилавий корхона номи шартли равишда ўзгартирилган) судга мурожаат қилиб, жавобгар Давлат мулки объектларидан самарали фойдаланиш маркази Бухоро вилоят ҳудудий бошқармасига нисбатан, бошқарма мансабдор шахсларининг хатти-ҳаракатларини (ҳаракатсизлигини) қонунга хилоф деб топиб, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 11.06.2018 йилдаги ПҚ-3782-сонли қарори
1-иловаси 3-бандини қўллаб, 26.07.2023 йилдаги 470632/123-23-сонли “Давлат мулкини ижарага бериш” шартномаси бўйича 2024 йил 4 январь кунидан ижара тўловини 50 % миқдорида белгилаган ҳолда аризачи “Paradise Paradise” оилавий корхонаси билан қўшимча шартнома тузиш мажбуриятини юклашни сўраган.

Мазкур ариза суд томонидан кўриб чиқилиб, жавобгар Давлат мулки объектларидан самарали фойдаланиш маркази Бухоро вилоят ҳудудий бошқармаси томонидан Ўзбекистон Республикаси Президентининг «Аҳолининг ижтимоий заиф қатлами бандлигини таъминлашни рағбатлантиришнинг ташкилий чора-тадбирлари тўғрисида» 2018 йил 11 июндаги ПҚ-3782-сон қарори талабларига риоя қилинмаган ҳолда “Paradise Paradise” оилавий корхона билан қўшимча шартнома тузмаганлиги сабабли аризачининг талаби қаноатлантирилиб, бошқарма мансабдор шахсларининг хатти-ҳаракатларини қонунга хилоф деб топиб, оилавий корхона билан қўшимча шартнома тузиш мажбурияти юклатилди.

Бухоро туманлараро

маъмурий суди судьяси                                               М.М.Мансуров

Аризачи “Buxara Buxara” МЧЖ (МЧЖ номи шартли равишда ўзгартирилган) судга мурожаат қилиб жавобгар Вобкент туман қурилиш ва уй-жой коммунал бўлимига нисбатан, бўлимнинг 2024 йил 04 май кунидаги  Ягона интерактив давлат хизматлари портали орқали йўлланган  аризани кўриб чиқиш натижаси бўйича рад этилганлигида ифодаланган хатти-ҳаракатларини қонунга хилоф деб топиб, “Buxara Buxara” МЧЖнинг эгалигида бўлган ер майдонида фабрикани қайта ихтисослаштириш ва реконструкция қилиш учун рухсатнома бериш мажбуриятини юклашни сўраган.

Мазкур ариза суд томонидан кўриб чиқилиб, Ўзбекистон Республикасининг “Маъмурий тартиб-таомиллар тўғрисида”ги Қонунининг  10-12-моддаларига асосланиб аризачининг талаби қаноатлантирилиб, Вобкент туман қурилиш ва уй-жой коммунал бўлимининг 2024 йил 04 май кунидаги  Ягона интерактив давлат хизматлари портали орқали йўлланган  аризани кўриб чиқиш натижаси бўйича рад этилганлигида ифодаланган хатти-ҳаракатларини қонунга хилоф деб топиб, “Buxara Buxara” МЧЖнинг эгалигида бўлган ер майдонида фабрикани қайта ихтисослаштириш ва реконструкция қилиш учун рухсатнома бериш мажбурияти юклатилди..

Бухоро туманлараро

маъмурий суди судьяси                                               М.М.Мансуров

Аризачи Алимов Алим Алимович (Ф.И.Ш. шартли равишда ўзгартирилган) Бухоро туманлараро маъмурий судига мурожаат қилиб, жавобгар Мажбурий ижро бюроси Бухоро шаҳар бўлимига нисбатан, бўлим давлат ижрочиси томонидан ўзига тегишли бўлган автотранспорт воситасига таъқиқ қўйиш ҳақидаги қарорини ҳақиқий эмас деб топишни сўраган.

Мазкур ариза суд томонидан кўриб чиқилиб, жавобгар Мажбурий ижро бюроси Бухоро шаҳар бўлими давлат ижрочисининг Ўзбекистон Республикаси Суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатларини ижро этиш тўғрисидаги Қонунининг 732-моддаси талабларига риоя қилинмаган ҳолда қарор қабул қилганлиги сабабли аризачининг талаби қаноатлантирилиб, қарор ҳақиқий эмас деб топилди ва давлат ижрочиси зиммасига транспорт воситасига қўйилган таъқиқни бекор қилиш мажбурияти юклатилди.

Бухоро туманлараро

маъмурий суди судьяси                                               М.М.Мансуров

ЭЛЕКТРОН ДАВЛАТ ХИЗМАТЛАРИ КЎРСАТИШ

Ҳар бир демократик давлатда фуқароларнинг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини эътироф этувчи, тан олувчи ва амалга оширилишида асос бўлиб хизмат қилувчи муҳим ҳужжат бу Конституция ҳисобланади. Конституцияни фуқаролар ва давлат ўртасидаги ижтимоий шартнома сифатида кўрсатиш мумкин. Унда давлатнинг фуқаролар олдидаги вазифалари, мажбуриятлари ҳамда фуқароларнинг давлат олдидаги ҳуқуқ
ва мажбуриятлари аниқ баён этилади. Демак, Конституция ҳар бир мамлакатнинг ўз ҳудудида яшаётган фуқароларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари доирасини асосий қомус сифатида кўрсатиб туради. Хусусан, Ўзбекистон Республикаси Конституциясида ҳам давлат халқ иродасини ифода этиб, унинг манфаатларига хизмат қилиши, давлат органлари ва мансабдор шахслар жамият ва фуқаролар олдида масъул экани белгилаб
қўйилган. Кейинги йилларда Конституциямизда белгиланган инсон ва фуқароларнинг ҳуқуқларини эътироф этиш, таъминлаш соҳасида эътиборга молик ишлар амалга оширилмоқда. Шулардан бири фуқаролар ҳаётини енгиллаштиришга, турли оворагарчиликларни олдини олишга кўмаклашувчи давлат хизматлари марказлари фаолиятининг ташкил этилганлиги ҳамда “электрон ҳукумат”нинг жорий этилишидир. Мамлакат  тараққиётининг замонавий босқичида инсон манфаатлари бош мезон сифатида
белгилангани ҳамда “Халқ давлат идораларига эмас, давлат органлари халқимизга хизмат қилиши керак”, деган улуғвор ғоя илгари сурилгани давлат органлари томонидан кўрсатиладиган хизматларни янада такомиллаштиришни тақозо этмоқда. Бугунги ахборот технологиялари ривожланган дунёда хизмат кўрсатиш соҳаларининг
рақамли технологиялар асосида амалга оширилиши, халқ манфаатларини рўёбга чиқаришда муҳим аҳамият касб этади. Ривожланган айрим мамлакатларда бу турдаги хизматлар жамоат хизмати сифатида ҳам эътироф этилади. Чунончи, Франция, Буюк Британия, Канада каби давлатлар “public service”, яъни жамоат хизмати сифатида аҳолига хизмат кўрсатиш тизимини йўлга қўйган. Буюк Британиядаги қизил рангли телефон
буткалари, аҳолига бир неча йиллардан бери алоқа хизматини кўрсатиб келаётгани ва телефоннинг асосан жамоат жойларига ўрнатилганини кузатиш мумкин. Канададаги давлат хизматлари Конституцияда белгиланган масъулият билан кўрсатиладиган турли даражадаги ҳукумат томонидан амалга оширилади. Ушбу хизматларни молиялаштириш
солиқ тушумлари, савдо тушумлари, фойдаланувчилар учун тўловлар ва бошқа давлат даромад манбалари орқали амалга оширилади. Ёки давлат хизматини ташкил этишда улкан муваффақият қозонган давлатлардан бири Сингапур давлати мисолида қуйидагиларни таъкидлаб ўтиш жоиз.
1995- йил май ойида Сингапур ҳукуматининг доимий котиблари давлат
хизматларини ислоҳ қилиш дастурини “21 аср учун давлат хизмати” ёки қисқача PS21 деб номлашди (Лим, 1997). PS21 бир қатор мавжуд схемаларни, шу жумладан ишларни такомиллаштириш гуруҳлари ва хизматларни такомиллаштиришни бирлаштирди, кенгайтирди. PS21нинг юқори даражадаги оммавий обрўси расмий ҳужжатларда
бу бутун давлат хизмати самарадорлигини ошириш ва янада сифатли хизматларни кўрсатишга қаратилган ташаббус эканини таъкидлаш билан изоҳланади. Ушбу йирик ислоҳот иккита асосий мақсадни амалга оширишга умид қилди: а) “юқори сифатлилик ва хушмуомалалик талаблари билан жамоатчилик эҳтиёжларини қондиришда хизмат кўрсатишнинг мукаммаллиги муносабатини ривожлантириш”; б) “доимий ўзгаришни
кучайтирадиган ва кутиб оладиган муҳитни ривожлантириш”, давлат хизматчилари маънавияти ва фаровонлигига эътибор беришда замонавий бошқарув воситалари ва усулларини қўллаш орқали самарадорликка эришиш” (Чеунг, 2003). 2005 – 2016 йиллар давомида Сингапур давлат органлари ўз хизматларини электрон шаклда тақдим этишни бошлади. 2005 – 2009 йиллар давомида 1600 та давлат хизматлари (барча хизматларининг 80 фоизи) электрон шаклга ўтказилди. Ҳозир мамлакат “Рақамли ҳукумат” тизимини қурмоқда. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017-йил 12-декабрдаги “Aҳолига давлат хизматлари кўрсатишнинг миллий тизимини тубдан ислоҳ қилиш чора-тадбирлари тўғрисида”ги ПФ–5278-сон Фармонига мувофиқ, Aдлия вазирлиги ҳузурида Давлат хизматлари агентлиги ташкил этилди. Дастлабки йилларда “ягона дарча” марказлари асосан тадбиркорларга хизмат қилган бўлса, 2018-йил 1-январдан “ягона дарча” марказлари Халқ қабулхоналари ҳузуридаги Давлат хизматлари марказларига айлантирилди. Ушбу давлат хизматлари марказлари орқали фуқаролар ўзларининг
Конституцияда белгиланган шахсий, сиёсий, иқтисодий ва ижтимоий ҳуқуқларини амалга оширишда катта қулайликларга эга бўлди. Ушбу жараён давлат ва фуқаролар ўртасидаги муносабатларни тартибга солишда ҳам қатор енгилликлар яратди. Белгиланган чоралар Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2017-йил 15-сентабрдаги “Ўзбекистон Республикаси ягона интерактив давлат хизматлари портали орқали электрон давлат хизматлари кўрсатиш тартибини такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги қарори асосида ҳозирда https://fo.birdarcha.uz, https:// my.gov.uz/uz порталлари орқали Ягона интерактив давлат хизматлари портали (Ягона Портал, ЯИДХП) фуқаролар ва тадбиркорларнинг давлат хизматларидан фойдаланиш ва улар ҳақида энг зарур маълумотлардан фойдаланишнинг ягона нуқтаси яратилди. Ягона Портал хизматларининг янги талқинида барча хизматлар ҳар бир шахсга мослаштирилган ва рўйхатдан ўтгандан сўнг фойдаланиш имконини беради. Портал орқали хизматлардан фойдаланишда марказга бориб фойдаланиладиган хизматлардан фарқли равишда чегирмалар белгиланган. Бу ҳам айнан содда, қулай, шаффоф ва тезкор хизматларни таъминлашга қаратилган фаолиятнинг ёрқин намунасидир. Қабул қилинаётган норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар давлатимизнинг аҳолига хизматлар кўрсатиш соҳаларини янада кенгайтиришга хизмат қилмоқда. Хусусан 2017 – 2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича Ҳаракатлар стратегиясининг “Ёшларни қўллаб-қувватлаш ва аҳоли саломатлигини мустаҳкамлаш йили”да амалга оширишга оид давлат дастури
тўғрисидаги Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2021-йил 3-февралдаги ПФ– 6155-сон Фармони9га асосан Aдлия вазирлиги икки ой муддатда аҳоли ва тадбиркорлик субъектларининг давлат органлари билан муносабатга киришишида бюрократик тўсиқларни тубдан қисқартиришга қаратилган, қуйидагиларни назарда тутувчи Ўзбекистон Республикаси Президенти Фармони лойиҳасини киритиши кўрсатиб ўтилди:
фуқароларнинг доимий (вақтинча) рўйхатдан ўтган жойидан қатъи назар
фойдаланиши мумкин бўлган давлат хизматларининг кўламини кенгайтириш;
давлат, ижтимоий ва бошқа хизматларни кўрсатишда фуқаро шахсини тасдиқлашнинг ягона идентификация рақамини жорий этиш;
давлат органлари ва ташкилотлари ўртасида электрон маълумот алмашинувини йўлга қўйиш орқали улар ўртасида қоғоз кўринишида ҳужжат тақдим этиш амалиётига чек қўйиш; фуқаролар ва тадбиркорлик субъектларига кўрсатилган давлат хизматларининг натижаларини почта алоқаси орқали етказиш амалиётини йўлга қўйиш;
“марказ – маҳалла – фуқаро” тамойили бўйича давлат хизматлари марказлари орқали кўрсатиб келинаётган хизматларнинг ҳар бир оилага кириб боришини таъминлаш бўйича Қарши шаҳар тажрибасини жорий этиш.
Кўриниб турибдики, давлат хизматлари кўрсатиш дастлабки йилларда республика марказий шаҳарлари, вилоятлар, туман ва шаҳарлар марказларида ташкил этилган бўлса, бугунга келиб, хизматларнинг ҳар бир оилага кириб бориши масаласи алоҳида этиборга олинмоқда. Умумий қоидага кўра, давлатнинг хатти-ҳаракатлари жамият ва унинг ҳар бир аъзоси фаровонлигига қаратилади, давлат халқ иродасини ифода этиб, унинг манфаатларига хизмат қилади. Юқоридаги фикр-мулоҳазалардан келиб чиқиб, айтиш керакки, давлат хизматлари кўрсатишнинг рақамлаштирилиши аҳолига ҳар жабҳада қулай. Aммо электрон давлат хизматларидан фойдаланишда фуқароларда интернет тармоғи билан боғлиқ муаммолар ҳам юзага келмоқдаки, бу айниқса, шаҳар марказларидан узоқда жойлашган аҳоли манзилларида яққол кўзга ташланмоқда. Фикримизча, юқорида келтирилган ривожланган давлатлар тажрибаси мисолида айтиш керакки, биринчидан давлат
томонидан алоқа хизматларини янада яхшилаш масаласига этибор қаратилиши, етарли маблағлар ажратилиши, аҳолига сифатли интернет тармоқларидан фойдаланиш имкониятини яратиш лозим. Иккинчидан, давлат хизматлари ишлаб чиқилишида хизматлардан фойдаланувчилар фикри инобатга олиниши керак. Учинчидан, фуқароларда электрон давлат хизматларидан фойдаланиш кўникмаларининг етарли  шаклланмаганлиги ҳам ушбу соҳада электрон ҳукумат хизматларидан фойдаланиш бўйича тарғибот чора-тадбирларни кенгайтиришни тақозо этади. Тўртинчидан, Давлат хизматлари ягона Реестрида келтирилган аньанавий тарзда кўрсатилаётган хизматларнинг электрон шаклда амалга оширилиши мумкин бўлганларини қайта кўриб чикиб, электрон хизматлар ҳажмини ошириш лозим.
Хулоса ўрнида таькидлаш лозим, давлат хизматлари кўрсатиш соҳасининг
такомиллаштирилиши, электрон давлат хизматлари кўрсатиш ҳажмининг оширилиши ҳамда “электрон ҳукумат”нинг жорий этилиши фуқаролар, тадбиркорлик субектлари ва давлат ўртасида очиқлик, ошкоралик ҳамда шаффофликни таьминлаган ҳолда аҳоли ҳаётида катта қулайликлар яратади.

Холов Ихтиёр Измуротович,Бухоро туманлараро маъмурий судининг судьяси

ЎЛГАНЛИК ФАКТИНИ БЕЛГИЛАШ

Ўзбекистон Республикаси Олий суд Пленумининг «Юридик аҳамиятга эга бўлган фактларни аниқлаш ҳақидаги ишлар бўйича суд амалиёти тўғрисида» Қарорининг 20-бандида, судлар ўлганлик фактини аниқлаш ишларини ўлимни қайд этилганлик фактини аниқлаш ишларидан фарқлашлари лозим. (ФПК 295-моддаси иккинчи қисмининг 4-банди).

Суд ўлимни қайд этилганлик фактини, агар бундай қайд қилиш тегишли ҳужжатлар асосида муқаддам амалга оширилган бўлиб, лекин далолатнома ёзуви сақланмаган, йўқолган ва тикланиши мумкин бўлмаган тақдирда аниқлайди.

Ўлганлик фактини аниқлашда, ўлганлик ҳолатининг ўзи (ўлим содир бўлган аниқ ҳолатлар, шунингдек ўлимнинг аниқ санаси) аниқланиши лозим. Ўлганлик факти ФҲДЁ органлари томонидан ўлимни қайд қилиш рад қилинганлиги, шунингдек шахснинг ўлимини ҳақиқатда тасдиқловчи далиллар мавжуд бўлганда суд томонидан аниқланади.

Суднинг ўлганлик фактини аниқлаш ишлари бўйича ҳал қилув қарорида ФҲДЁ органлари томонидан келгусида ўлим фактини қайд этиш учун зарур бўлган барча аниқ ва тўлиқ  маълумотлар бўлиши керак.

Юқоридаги Пленум қарорининг 22-бандида, юридик аҳамиятга эга бўлган факт аниқланганлиги тўғрисидаги иш бўйича ҳал қилув қарори ФПК 253-моддасида назарда тутилган талабларга мувофиқ бўлиши лозим. Ҳал қилув қарорида ишнинг ҳолати тўғрисидаги хулосаларни тасдиқловчи ишни ҳал этиш учун аҳамиятга эга бўлган далиллар кўрсатилиши, ариза қаноатлантирилган тақдирда, белгиланган факт аниқ ифода этилиши лозим. Ҳал қилув қарори хулоса қисмининг баёни суд томонидан ФПК 295-моддаси иккинчи қисмининг тегишли бандида ёзилганидек аниқ ифода этилиши лозим.

Суд ўлганлик фактни белгилаш ҳақидаги аризаларни кўриб чиқишда юқорида Пленум қарорнинг рахбарий кўрсатмаларига риоя қилган холда кўриши лозим.

Муллабаева Гўзал Мухтаровна, Бухоро вилоят маъмурий судининг судьяси

Ким факсимил имзодан фойдаланиш ҳуқуқига эга

Ўзбекистон Республикаси «НОГИРОНЛИГИ БЎЛГАН ШАХСЛАРНИНГ ҲУҚУҚЛАРИ ТЎҒРИСИДА»ги Қонуннинг 28-моддасига кўра, Ногиронлиги бўлган шахслар давлат органларига, ташкилотларга ва уларнинг мансабдор шахсларига якка тартибда ёки жамоа бўлиб мурожаат қилиш ҳуқуқига эга.

Ногиронлиги бўлган шахслар томонидан ўз мурожаатини имзолаш учун факсимил имзодан фойдаланиш ҳуқуқига эга.

Юқоридаги Қонуннинг 29-моддасида, Ногиронлиги бўлган шахснинг факсимил имзоси ногиронлиги бўлган шахснинг факсимил имзоси — соғлиғининг ҳолатига кўра (кўришнинг бузилиши, қўл-оёқлар йўқлиги, ҳаракатларни мувофиқлаштиришнинг бузилиши, фалажлик) ўз қўли билан имзо қўйиш имкониятига эга бўлмаган ногиронлиги бўлган шахснинг ўз қўли билан қўйган имзоси ўрнини босадиган, махсус тайёрланган штамп (клише).

Ногиронлиги бўлган шахснинг факсимил имзоси ногиронлиги бўлган шахс томонидан фақат, агар у ўзининг жисмоний нуқсонлари сабабли зарур ҳужжатларни имзолаш чоғида ўз қўли билан имзо қўйиш имкониятига эга бўлмаса, қўлланилиши мумкин.

Факсимил имзо ногиронлиги бўлган шахс учун тайёрланади ва унинг томонидан бутун ҳаёти давомида фойдаланилади. Факсимил имзо йўқолган тақдирда унинг дубликати тайёрланади.

Ҳеч ким факсимил имзодан фойдаланиши муносабати билан ўз фуқаролик ҳуқуқларини амалга оширишда чекланиши мумкин эмас.

Юқоридаги қонун талабидан келиб чиқиб, фақат ногиронлиги бўлган шахс  факсимил имзосидан фойдаланиш ҳуқуқига эга.

Муллабаева Гўзал Мухтаровна,Бухоро вилоят маъмурий судининг судьяси

Адвокат ваколатлари

Ўзбекистон Республикаси фуқаролик процессуал кодексининг
67-моддасига кўра, адвокатлар шартнома бўйича (ихтиёрий) вакил бўлиши мумкин.

Судда иш юритиш бўйича вакил сифатида профессионал фаолият билан фақат адвокатлар шуғулланиши мумкин.

Ўзбекистон Республикаси Адвокатура тўғрисидаги Қонуннинг 
5-моддасида адвокатлик фаолиятининг турлари белгиланган.

Жисмоний ва юридик шахсларга юридик ёрдам кўрсатиш мақсадида адвокат:

ҳуқуқий масалалар бўйича маслаҳатлар ва тушунтиришлар, қонунчилик юзасидан оғзаки ва ёзма маълумотномалар беради; ҳуқуқий хусусиятдаги аризалар, шикоятлар ва бошқа ҳужжатларни тузади;

фуқаролик, иқтисодий ва маъмурий ишлари ҳамда маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги ишлар бўйича судда, бошқа давлат органларида, жисмоний ва юридик шахслар олдида вакилликни амалга оширади;

жиноят ишлари бўйича суриштирув, дастлабки тергов босқичида ва судда ҳимоячи, жабрланувчининг вакили, фуқаровий даъвогар, фуқаровий жавобгар сифатида иштирок этади;

тадбиркорлик фаолиятига юридик хизмат кўрсатади.
ҳакамлик судида ва халқаро тижорат арбитражида (судида) вакилликни амалга оширади.

Адвокат қонунчиликда ман этилмаган бошқа турдаги юридик ёрдам ҳам кўрсатиши мумкин.

Адвокатлик фаолияти лицензияланган.

Унда, фуқаролик ва иқтисодий суд ишларини юритиш; маъмурий ва жиноий суд ишларини юритиш ихтисосликлари бўйича амалга оширилади. Ихтисослик фақат фуқаролик, иқтисодий, маъмурий ва жиноят ишларини юритишда адвокатлар томонидан малакали юридик ёрдам кўрсатишда талаб қилинади. Адвокат танланган ихтисослик йўналишларидан қатъи назар, ҳуқуқий масалалар бўйича маслаҳатлар ва тушунтиришлар, қонунчилик ҳужжатлари юзасидан оғзаки ва ёзма маълумотномалар бериш, ҳуқуқий тусдаги аризалар, шикоятлар ва бошқа ҳужжатларни тузиш, давлат органларида (суд органларидан ташқари), жисмоний ва юридик шахслар олдида вакилликни амалга ошириш, тадбиркорлик фаолиятига юридик хизмат кўрсатиш ҳуқуқига эга. Ҳар бир адвокат тегишли ихтисосликни мустақил танлаш ва у бўйича белгиланган тартибда малака имтиҳони топшириш ҳуқуқига эга.

Юқоридаги қонун талабларидан келиб чиқиб, суднинг барча инстанциясида қатнашаётган  адвокатлардан  фақат ордер талаб қилиниши лозим.

Муллабаева Гўзал Мухтаровна, Бухоро вилоят маъмурий судининг судьяси

Холов Ихтиёр Измуротович,Бухоро туманлараро маъмурий судининг судьяси

Parlament saylovidagi o’zgarishlar

O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi, Qoraqalpog‘iston Respublikasi Jo‘qorg‘i Kengesi hamda Xalq deputatlari mahalliy kengashlariga saylovlar 2024-yilning 27-oktabr sanasida bo‘lib oʻtadi.

Saylovda 5 ta siyosiy partiyalar – Tadbirkorlar va ishbilarmonlar harakati – O‘zbekiston Liberal demokratik partiyasi, O‘zbekiston Milliy tiklanish demokratik partiyasi, O‘zbekiston Ekologik partiyasi, O‘zbekiston Xalq demokratik partiyasi, O‘zbekiston “Adolat” sotsial-demokratik partiyalari ishtirok etadi.

Qayd etish joizki, bu yilgi saylovlar “Mening tanlovim – Obod Vatanim” shiori ostida oʻtkazilishi belgilangan.

Keyingi yillarda parlamentimiz hamda davlat hokimiyati vakillik organlari faoliyatida izchil yangilanishlar, jumladan, davlat boshqaruvida siyosiy partiyalar rolini yanada kuchaytirish, vakillik organlariga saylangan deputat va senatorlarning parlament hamda mahalliy vakillik organlari faoliyatidagi masʼuliyati va faolligini oshirish borasida tizimli huquqiy islohotlar olib borilmoqda.

Jumladan bu yil bo‘lib o‘tadigan saylovlardagi eng katta o‘zgarish – bu saylovlarning aralash saylov tizimida olib borilishidir.

Bungacha o‘tkazilgan saylovlar majoritar saylov tizimida o‘tkazilgan. Ushbu saylov tizimiga to‘xtaladigan bo‘lsak, majoritar saylov tizimi davlat hokimiyati va mahalliy hokimiyat vakillik organlarini (parlament, xalq deputatlari mahalliy kengashlari, mahalliy o‘zini o‘zi boshqarish organlari va boshqalar), shuningdek, davlat rahbarini saylash uchun o‘tkaziladigan saylov tizimi bo‘lib, unda, asosan, bir mandatli saylov okrugi bo‘yicha ovoz berishda ishtirok etgan saylovchilarning boshqa nomzodlarga nisbatan ko‘proq ovozini olgan nomzod saylangan hisoblanadi. Kam ovoz olgan nomzodlar uchun berilgan saylovchilar ovozi inobatga olinmaydi.

Aralash saylov tizimi esa, o‘zida ikkita — proporsional va majoritar saylov tizimini uyg‘unlashtirgan bo‘lib, unda vakillik organidagi deputatlik o‘rinlarining bir qismi deputatlikka nomzodlarning partiya ro‘yxatiga muvofiq siyosiy partiyalarga berilgan ovozlarga mutanosib ravishda, ikkinchi qismi esa bevosita siyosiy partiya tomonidan bir mandatli saylov okruglaridan ko‘rsatilgan deputatlikka nomzodlarga berilgan ovozlar natijasiga ko‘ra taqsimlanadi.

Mamlakatimizda Oliy Majlis Qonunchilik palatasi deputatlarining joriy yil oktabrda rejalashtirilgan saylovi ham aynan aralash saylov tizimi asosida oʻtkaziladi. Bunda Qonunchilik palatasining 75 deputati avvalgidek bevosita bir mandatli saylov okruglaridan, qolgan 75 deputat siyosiy partiyalarning saylovda olgan ovozlari soniga proporsional tarzda, partiya tomonidan taqdim etilgan deputatlikka nomzodlar ro‘yxati bo‘yicha saylanadi.

Majoritar saylov tizimi bo‘yicha siyosiy partiya bir mandatli saylov okruglarining har biridan bittadan, jami 75 ta deputatlikka nomzodni ko‘rsatish huquqiga ega. Proporsional saylov tizimida yagona saylov okrugi bo‘yicha siyosiy partiya tomonidan taqdim etilgan deputatlikka nomzodlarning ro‘yxatiga kamida 75 ko‘pi bilan 100 nafar nomzod kiritilishi lozim.

Bugungi kunda aralash saylov tizimi dunyo mamlakatlarida tobora ommaviylashib borayotganini kuzatish mumkin. Mutaxassislarning fikricha, so‘nggi yillarda majoritar va proporsional saylov tizimlarining eng yaxshi jihatlarini o‘zaro uyg‘unlashtirish maqsadida Markaziy va Sharqiy Yevropadagi bir qator davlatlarda aralash saylov tizimini joriy qilish tendensiyasi kuchaymoqda.

Shunday qilib, aralash saylov tizimi jamiyatdagi mavjud barcha siyosiy kuchlar ishtiroki va muvozanatini aks ettiruvchi professional parlamentni shakllantirish imkonini beradi. Bunda qonun ijodkorligi faoliyatining sifati va samaradorligi ham oshadi, zero, aralash tizim asosida saylangan deputatlar korpusi amaldagi qonunchilikni takomillashtirishga ancha faolroq tayyorgarlik ko‘rgani bois, ularning qonun loyihalarini tayyorlash va ularni amalga oshirish bo‘yicha talablari ham shunchalik yuqori bo‘ladi.

Eng muhimi, aralash saylov tizimi siyosiy jarayonlar uzviyligini va siyosiy an’analar bardavomligini ta’minlaydi. Bu esa, o‘z navbatida, siyosiy institutlarning bir maromda, barqaror  faoliyat yuritishiga, siyosiy tizimda demokratik tamoyillar va qadriyatlarning ustuvorligini ta’minlashga xizmat qiladi.

Buxoro viloyat ma’muriy sudi sudya katta yordamchisi Sh.Salomov

Skip to content