НОДАВЛАТ НОТИЖОРАТ ТАШКИЛОТЛАРИНИНГ НОРМАИЖОДКОРЛИГИДАГИ ИШТИРОКИ – ЖАМОАТЧИЛИКНАЗОРАТИНИНГ МУҲИМ ШАКЛИ СИФАТИДА
Ҳуқуқий демократик давлат ва адолатли фуқаролик жамияти қуришни ўз олдимизга мақсад қилиб қўяр эканмиз, бунда, аввало, жамоат бирлашмалари, сиёсий партиялар, нодавлат-нотижорат ташкилотлар, фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларининг жамоатчилик назоратини олиб боришдаги, уларнинг қарорлар қабул қилинишидаги фаол иштирокини таъминлаш лозим. Дарҳақиқат, фуқаролик жамиятини шакллантириш, ҳуқуқий давлат қуриш, демократик тузумни мустаҳкамлаш вазифалари ўз навбатида жамоатчилик назоратини кучайтиришни талаб қилмоқда. Бунда энг аввало, давлат органлари ва мансабдор шахслар томонидан риоя қилиниши юзасидан жамоатчилик назоратини амалга оширишга алоҳида эътибор берилмоқда.
Дунё мамлакатлари қаторида жаҳон ҳамжамиятига интеграциялашиб бораётган Ўзбекистон Республикаси демократик ҳуқуқий давлат барпо этиш, фуқаролик жамиятини шакллантириш сари салмоқли қадамлар қўймоқда. Галдаги вазифа миллий менталитетимиз ва қадриятларимиз асосида шаклланиши ҳамда жамиятнинг муҳим назорат институти сифатида фаолият кўрсатиши лозим бўлган жамоатчилик назоратининг назарий жиҳатларини амалиётга кенг ва самарали татбиқ этишдан иборат.
Айтиш жоизки, Конституциямизнинг 2-моддасида шундай қоида мустаҳкамланган: “Давлат халқ иродасини ифода этиб, унинг манфаатларига хизмат қилади. Давлат органлари ва мансабдор шахслар жамият ва фуқаролар олдида маъсулдирлар”. Кўришимиз мумкинки, бутун ҳокимият халққа тегишли экани, унинг иродаси асосида
амалга оширилиши, шахс ва жамият манфаатларининг ҳамма нарсадан устунлиги, давлат органлари ва мансабдор шахсларнинг жамият ва фуқаролар олдида маъсул эканликлари, инсон ва фуқаролар ҳуқуқ ва эркинликларининг халқаро ҳуқуқ андозаларига мос равишда белгиланиши ва кафолатланиши, муассасалар ва маҳаллий ўзини ўзи бошқариш органларининг бевосита халқ томонидан сайлаб қўйилиши ва бошқа шу каби қатор демократик принциплар мустаҳкамланган. Хусусан, Конституциянинг ушбу 2-моддаси ҳам У збекистоннинг демократик давлат сифатидаги хусусиятини акс эттиради.
Шунингдек, фуқаролик жамиятида фуқароларнинг фаоллиги, ижтимоий ҳодисаларга бефарқ бўлмаслиги, давлат органларида ишлаётган ҳар бир раҳбар ходим ўз фаолиятининг жамоатчилик назорати остида эканлигини чуқур ҳис этиши жамият ривожида муҳим аҳамиятга эга.
Ушбу жараённинг бир нечта ўзига хос хусусиятлари бор:
биринчидан, ҳаққоний ва реал жамоатчилик назорати ҳозирги даврда Ўзбекистонда вужудга келаётган фуқаролик жамиятининг ҳақиқатда мавжудлигини билдирувчи, унинг табиий бир хосиласини англатувчи ва ниҳоят, фуқаролик жамиятининг ажралмас белгиси сифатида эътироф этилмоқда;
иккинчидан, жамоатчилик назорати “Кучли давлатдан – кучли фуқаролик жамияти сари” ўтиш жараёнида фуқаролик жамиятининг асл кучини англатувчи_омилдир. Жамоатчилик назоратининг кучайиши фуқаролик жамиятининг кучайишига ва кучли давлатнинг вужудга келишига олиб келади. Хўш, жамоатчилик назоратининг ўзи нима, у қандай ҳолатларда намоён бўлади?
Аввало, шуни айтиш керакки, фуқароларнинг давлат органлари фаолияти устидан назорат юритиши масаласи бугуннинг муаммоси эмас. Агар давлатчилигимиз тарихига назар ташласак, унда биз бугун “жамоатчилик назорати” деб айтаётган демократик институтнинг у ёки бу кўринишда намоён бўлганлигининг шоҳиди бўламиз. Соҳибқирон Амир Темур давлатни идора қилишда фозил халқ вакилларига катта ҳуқуқ берган эди.
Жумладан, “Темур тузуклари”да шундай битиклар бор: “Ҳар бир диёр аҳолисининг аҳволидан огоҳ бўлиб турдим. Ҳар бир мамлакатнинг аҳволини сипоҳу раият кайфиятини, туриш-турмушларини, қилиш қилмишларини, булар ўрталаридаги алоқаларни ёзиб, менга билдириб туриши учун диёнатли, тўғри қаламли кишилардан воқеанавислар ахборнавис-хабарчилар, белгиладим. Борди-ю, нотўғри нарса ёзганлари менга маълум бўлиб қолса, бундай воқеанависларни жазоладим. Ҳокимлар, сипоҳ ва раиятдан қайси бирининг халққа жабр-зулм етказганини эшитсам, уларга нисбатан дарҳол адолату инсоф юзасидан чора кўрдим”. Кўриниб турибдики, темурийлар салтанатида ҳам ўзига хос шаклда ва услубда халқ, яъни жамоатчилик назорати йўлга қўйилган. Демак, салтанатдаги у ёки бу ҳудуддаги ҳақиқий аҳволдан соҳибқиронни воқиф қилиб туришга ўзига хос жамоатчилик назорати ҳам амалга оширилган ва инсоният орзу қилган одил фуқаролик жамиятига эришишнинг қулай воситасидан бири мукаммал жамоатчилик назоратига эришиш экан.
Умуман олганда, фуқаролик жамиятининг шаклланишида жамоатчилик назоратининг роли беқиёсдир. Жамоатчилик тараққиётни “қуйидан”, омма ичидан туриб кучайтириш имкониятига эга, ижтимоий уносабатларни тараққий эттириш, фуқаровий қадриятлар устуворлигини қарор топтириш, фуқароларда жамият манфаатларини ҳимоя қилиш борасида ҳокимиятга таъсир кўрсатишга қодир эканликларига ишонч уйғотиш қудратига эга.
Бухоро вилоят маъмурий судининг судьяси,Муллабаева Гўзал Мухтаровна